Sanas Cormaic

Author: Cormac mac Cuillenán

Editor: Whitley Stokes

An electronic edition

view the header | view Codex A (Leabhar Breac) on ISOS | search for headwords in Cormac’s Glossary at the Early Irish Glossaries Database

---

Sanas Cormaic Incipit

p. 1.

(MS p. 1a)

I. littera

Adam .i. homo vel terrigena.

Adomnan .i. homunculus.

Ard ab arduo.

Adradh ab adoratione.

Asgalt .i. eisgelt no ascolt. colt .i. biad.

Asgland no asglang .i. huasglaind. gland no glang [.i.] guala.

Arad .i. rith no riad no arad fria. A .i. cach
nard no cach nuasal .i. a. ard.

Adaltrach .i. ab adulterio.

Adaltair ab adultero.

Acais .i. a causa.

Altrom id est ab eo quod est alo.

Aicher ab eo quod est acer .i. laind no tind no tren.

Amfhos no anfos .i. inti nabi foss [air] acht holocc dolocc (de
loco ad locum).

Ar ab eo quod est aro (airim).

Anne .i. cuaird. veteres enim ponebant an pro circum unde
dícitur annus.

Airches .i. ab arceo .i. iarsinni dothimairges (no dothimairg)
indí focherd innte.

Andseirg .i. andsa (no anusa) asheirc.

Airged .i. quasi airgeinnti ab argent[e]ó.

Arco .i. fitir. dom dia arco .i. postulo veniam. arco fuin .i. dom
día atlocor vel peto veniam a deo vel gratias ago vel tothluchur
dilgud a deo post peccatum. aliter arco ab arceo
finem deo .i. timarchim mocrich deo quamvis primo peccavi.

Atlochar .i. dilgud dom dia.

Arseo .i. fitirum.

Asdol ab asdula [hastula] .i. slissean no gæ liubair.

Ascaid .i. scáil unde asgæte (.i. lacchda no scalta aruathmaire
inlaich amail scal no amail scath).

---

p. 2.

An [no] am .i. dilutad gædelgi amail rogab nath & annath
em & aneim (nert & amnert).

Adamra ab admiratione

Aurdam .i. aurdoim .i. aurtegdais (.i. frithtegdais).

Almsan .i. quasi elimsan ab elimosyna. almsan quasi
almusson .i. arisard fogur nahalmsaine.

Art tréide fordon gair. art .i. uasal. unde dicitur
fine airt (no art fine). art .i. dia unde dicitur (Eochaid
find) fuath nairt .i. fuath dee .i. ar cæime (in fir sin). Item
Cúchulainn (post mortem) dicere perhibetur domemaidh
art uasal .i. dia uasal. ocus art .i. cloch (no lec lige cujus
diminutivum) arteine .i. clocheni unde vel inde dixit
Guaire Aidne dochelit mor nhámra indairtine bede forlige
Marcáin (no Maircini) maic Æda maic Marceine.

Arg tréde fordongair. arg .i. bainne. unde dicitur (argda)
ruarc .i. robanna .i. snige mor dofhleochud. arg din .i.
lœch. unde dicitur (argda .i. laechda) cuius uxor argeind.
argeind din .i. isgein doarg .i. dolæch abeth aige
(& is maith do). vel argcuin (.i isarg .i. laech) .i. cuiniu
.i. bean. Arg din airdhairc unde dicitur airchedul (.i. argcetul)
.i. cedul orrdhairc ara mence conchanair. isaire din
nícedul lœch atberar. arní dolœchu (tantum) .i. namá
dognithear.

Ab ab eo quod est pápás vel a nomine hebraico quod est abba
(id est pater).

Athair hoc ater primitus dicebatur quasi pater.

Alt ab altitudine.

Ana .i. mater deorum hibernensium. robumaith din rosbiathadsi
na dee (deos. de cujus nomine anæ dicitur .i. ímbed &
de) cujus nomine da cich (n) Anainne iar Luachair nominantur
ut fabulaverunt (vel fertur). vel ana quod est annio
vel aniud graece quod interpretatur dapes.

Anruth nomen secundi gradus poetarum

Amrath .i. nemrath .i. nitabar rath diahessi doridise uair is
iarmbas duine dogníther. Aliter bidomus no bidammós
.i. éc (anam din is donní as amóss). amrath din
écrath rath iarnecaib doberair omuinntir intí dianhdéntar
lógairecht furri sed huius postremum non tam laudo.

Aedh .i. tene. triaimpúd inanmma is aed dea .i. bandee (tened)
quod ipsa est Vesta .i. bandee thenead et quod Vestam
illam deam esse ígnis fabulaverunt vel fertur Vesta ipsa
ignis dicitur .i. aed.

Amnas quasi amnes. ab eo quod est amnestia .i. uli (no uile
no ogh) dilgend.

Aursa .i. airisiu (no arsisiu) iarsinní airises inteach furri

---

p. 3.

aliter aursa .i. or sin .i. alanor fri teg anaill
fri sín.

Aiditiu .i. aitdetiu .i. detiu iterum iarnadítiu lanech naile
prius

Anart .i.hinirt .i. hirt bás. ut dixit Moran mac Main (.i. amal
rogab isintig anail Morainn maic Main) dath don dig hirt
(no dic irt) .i. dondig báis. anart (din) .i. inbáis arabainni.
iscosmail friali bais arnísbi (ni do) dergi and. quasi exsanguis
mortuus.

Audacht .i. huathfhecht .i. intan téit induine frifecht nheca (no
nhuatha) .i. inbais.

Anomain .i. ainmm airchedail .i. ánsomain (.i. nomen nanar[chedul
ar]asomaine) .i. formeit aluaighe & agráid. & isé dan
inollaman. unde dicitur inloing anoman ollam.

Anruth (.i. nomen secundi gradus poetarum) .i. sruth án
inna cáinmolta uad la sruth namáine chuige diahessi.

Anair .i. ainmm airchedail. ise (dan) doní cli .i. anáir. niháir
acht asmolad. cidsamlaid son din dicach comurg molta
isdilsiu don alt airchitail issiu ar isfuirmed nafhileadh romidair
nahanmannasa donahaircheatlaib diasloindead nanilalt
& nihaigned romidir leosum.

Anforbracht .i. ainm duine bís asirg & timairgeas galur
conabí beoil nasúg and. bracht din enim nomen béoil
vocatur.

Adart .i. (quasi) adirt .i. adæ mbáis arisarbás adrimther codlud.
isainm dono irt do bas & is ainm bas dontshuan [Is adæ
din] telcud frihadart [& is airde codalta]. unde dicitur
descaid chodulta freslige.

Adart .i. athard árisairde oldás aniumdha olchena.

Airæ (.i. cind) .i. araui. frihó anair arfhás. Aire din da cach
ard isainm.

Aithle .i. athfhola. asméssa hí oldás fola.

Axal no Axail ab auxilio quod angeli hominibus praebent.

Arathar ab aratro.

Ana .i. sdaba beca bidís forsnatibradaib isnacánaib dlúthaib.
unde dicitur damaid ána for lindib. & bá doargad badís
mence ut Mac da Cherda dixit for Cnucc Rafand

INráith morsa (no hisa) forsnamfil
ambid tibran fo án gil
babínd gáir choille loinche
umráith Fiachach maic Moinche (.i. Muilaethan).

Fri hól dodháinib scítha estib nofácbatis imorro uasu forsnatibratib
& ba horígaib dobertís forru dofromad acána.

---

p. 4.

Athgabail .i. nateora ba toisechu (p. 1b) rogaib Assal
ar Mog mac Nuadhat. Athgabail din iar[sinní] adgaib cách
aleass trethi. Athgabail din .i. na .vi. ba [ar]namairech.
lege hiFhenchus már.

Aithech .i. áith & aech .i. náma áith. Aithech din náma áith.
ní ainm acht do dheglæch.

Aithches .i. uxor ejus quomodo laiches a laico.

Aunasc (.i. nasc aue) .i. órnasc nobíd umdoitib no agluassaib
mac nasærchland.

Aighean .i. hógfaen amail bid leathnuighe.

Aitteand .i. aiththeand acht (no sech) is áith is teand. unde
dixit mac Samain

Ni hinmain fid furigin
fil hitæban torighin
romráin cobrath adhuille
nim aincend a fhidruinne.

Aurduine .i. ar dórrsib nandúine fogníd lasin æs cerde.

Airber .i. fritt anair munabire (no nombere) iter dó di láim
ar is fort aniar dombere nahaire árchena. Air din cach
nhairther ut est Airmhumha .i. ir cach ní ishíre uat ut est Irmhuma
.i. Muma isire asesside as Irmhumha. & ut dicitur Ara
airther ar attatt nateora hAirne and .i. Ara airther as nessa
do Eirinn. Ára irther din esside isiram ho Eirinn siar. acht
isesside inAra iarthair betha.

Aine a nomine Aine ingeine Eogabail.

Abarta .i. sechtmad furirid induine gabar isinabartain. isi
abartain techta. isara aipert din namá atobair induine
diaraile sin níarárullad chena acht epert dó friacheile
nodgebim inabartain. archobli (no ar cobele) din
doberair.

Ailges din .i. geis ghuide. is aráil din nama doberar inghuidesin.
& ní armolad VIImad loige enig intí cusacuindigar inailghes
(isi inailges) techta.

Athaubhæ quasi bath .i. bas

Aimind ab eo quod est amoenum.

Airchindech .i. archennach. arcos [αρχός] graece excelsus latine
dicitur. Airchindech din .i. uasalcheand.

Ambuæ .i. ní bunadach. buæ cach bunadach din.

Adæ .i. ad dee .i. dír do dia.

Altan .i. ail teind mad diatecma.

Adand .i. ænhitharna. ut poeta

Hitharna [hitharna]
maddiatecma hitlithadba

---

p. 5.

ar dia niradluathadna
arluathlabra nitharba.

ut dixit Colman mac Lénín[i].

Luin hocelaib uinge hocdírnai
crotha banaithech occrothaib rignai
rig hocDomnall dord ocaibsi
adand occainnill colg acmochoilgsi

A .i. fén no carr no carpat. item Fer Muman a quibusdam
plebilibus [flebilibus] audivit in aquius [aquilonali?] parte
ut dixerunt

INnéssar dam thá
tó mana mó mo a
árataire mo a mó
maini má do á tó.

Aitire .i. iter adé .i. iter dafhéchemain.

Aingel .i. angelus .i. bonus nuntius .i. dagthechtaire. unde
Scoti dicunt aingel solas .i. grianda .i. failid.

Aigrere .i. aige rere .i. breitheam.

Aighne .i. fer aiges aí .i. airchedul no caingean.

Airndel .i. air indeal .i. indeal namra hi.

Aithinne .i. [áithténe no aithle] thenead.

Apstal .i. ab posdulo [postulo] .i. ad dominum posdulo .i.
tóchuirimm.

Ainder .i. bean .i. ni deir ni hingen. der enim filia vel virgo
vocatur.

Anidan .i. an fó diultad. hidan imorro .i. hidon ab eo quod
est idoneus .i. tairise.

Adba othnoe .i. adba uath onæ (no uinde). uath uir & ond
cloch .i. ádba úire & chloiche ut dixit

IShé inlia lith rolass
iarsrethaib suad issenchass
issed hond iarnaignead ail
inchloch issí iarrastair.

Aigillne .i. áugo gillnæ .i. hodhorand in fer sét taurchlotha diaraile
.i. lóg a enigh arairidin (no arairitin) sét uad isaugo dó
iarom gillnæ donfirsin & airitiu sét uad arbes naircenda. Cid
adlaic do din airitiu sét oneoch aile nichumaing acht anairitiu
[dó] ho[nd]fhir ombeir seodu taurchlothu. cid iarnairitin
tra sét arbes naircenda onaib ceilib donaflathib isainm aigille
donaib célib & isimproprie son imorro proprie autem
aigille dicere donaferaib gabait seodu taurclotha ceniberat
taurcrec arimfhógnam nhairchendchaide.

II. littera.

Bendacht quasi benedicht a benedictione.

Buanand muimme nafiann .i. be nAnand [ar] cosmaile diblínib.

---

p. 6.

amail robu máthair dee indí Ánu sic Buanand erat máthair
nafian .i. dagmathair. [Aliter Buanand] am buan .i. is bón
.i. dendi is bonum. amail dicitur genither buan o ambuan
.i. maith o ulc. an and fil isinní is Buanand (is mater) is
[ed fil] inni is Anu .i. mater deorum. Buanand din .i. dághmathair
ocforcedul gaiscid donafianaib.

Bran .i. fiach. unde dicitur brandæ .i. fiachda arduibe & scothim.
& brandub .i. fiach dub. unde dicitur branorgain arinní
(.i.) foirgges fiach indsin .i. branorgain.

(p. 2a)

Beist .i. a bestia.

Bárc .i. a barca.

Bés .i. ab eo quod est besus .i. bés.

Breth .i. fuigell. ar is fuigell neich ele inbreth ar rouc nech
ele inbreth remi.

Brath .i. combrec din donni isbraut .i. judex. is labrethemain
din a ænur inlaethesin inbrátha .i. Jesu Christi.

Brathair din quasi fratair ar frater rotruaillned ind. Frater
quasi frauter eo quod fraudat ter .i. patrem et matrem et
fratrem.

Bachall quasi bacul id est a baculo. no bachall ut poeta
dicit

Iath ainm dochlug conafhæid
nocochelad inglangghaith
bach buain inadhorus tall
bricht ocus bacc isbachall.

Bádudh .i. ondí isbath .i. muir.

Baten .i. bath aitin .i. éc oband .i. muirtchend adbail aænur.
arinní asbath intan [is] timorta ised indso bas fordingair.

Baircne .i. catt boineand ar (fobíth) is ambairc dosfucad.

Babluan .i. nomen mulieris. quasi Babilón id est confusio
.i. dochumasc inænberla amuig Shennáir ocantur anilberlaib.

Babloir .i. ainm doPatraic.

Bab interiecht aidbligthe de nomine bainb Breiss maic Elathan.
arniboi anErinn muc budgrátu. Babgither (no Bóbgither)
din aainmside.

Brossnai .i. brissni (insin dochrinanch & do) minbach fedai
iarsinni brister heláim [leg. óláim] & nibíail gabar dó.

Boll quasi bull de nomine bulla [.i.] bolg uisce.

Biror .i. bir tipra no sruth. hor .i. mong. biror din mong
thiprat no srothai.

Belltaine .i. bil tene .i. tene shoinmech .i. dáthene dognítis
druidhe triathaircedlu (no cotinchetlaib) móraib combertis
nacethrai arthedmannaib cacha bliadna cusnaténdtibsin
[l]eictis nacethra etarru.

Braccille bracc (.i.) lam & cáil coimét .i. lámand.

Brócoit .i. combréc. braccat din ised la Bretnu. bracc iarom

---

p. 7.

ainm do braich. braccat imorro sainlind .i. lind sæinmhech
brócoit .i. sainlind dognither dobraich.

Binit .i. benait .i. benaidh inas conad tiug & conad techt.

Braracht .i. breath .i. partus.

Biáil .i. bithail .i. bí fæbar.

Barad .i. bás.

Bomlacht .i. bó & lacht.

Buachail .i. cail [&] coimétaige nambó.

Buarach .i. bó & árach .i. fosta. Buarach dana bóergi .i.
matan moch. unde dicitur fescor imbuarach.

Basc .i. cechnhderg. Basc dana intan isdochuibrech (no isdochuimring)
braiget isainmm & donamellaib dracondai isdileas.
basc .i. cach nhderg.

Brisc .i. ab eo quod est priscus arisbrisc (cach crin &)
cach nharsaid.

Bó nomen de sono vocis suae (factum est).

Bobaith .i. bó bath. (bath) .i. bás. essidein inboár.

Bolg belchi .i. bélcheo .i. ceo (do)thæd asabeolu.

Berit .i. berith .i. brithit.

Blind .i. saile mairb unde dicitur bás (m) blinnach. Blindauga
cacch in lingua Gallcorum dicitur.

Benntraige .i. binitríge .i. (de) millsen dliges rí Caissil dib
indsin. no aBenta patre eorum.

Bóge .i. ainm dochoire shainnte dorigned lasinæs cerda. ise
din cruth ambíd .i. nóe slabraid ass. & niba moasom oldás
cend cingite moire. brefe din forcind cacha slabraid
& nonbar æsa cerda inasessam uimme occantain (no ocur)
nacléri corínd gæi cach (æn) fir triabrefe cachshlabraid
ba nessa dó. Ocus intí iarom doberead rath doib bahisincoiresin
doberead. unde dicitur coire sainnte. Bahé din
alán cóir inchoire .i. bretnasc bánóir da uinge dég.

Bóge din ainm doballan bec ambidís .v. ungi oir. issed (no
sech) nobíd frihól sainlenda ass. & nobíd din frigéll dofhilid
.i. do ollam. unde dicitur imBrethaib nemid ballan
baisse boge (.v. nhuinge banoir).

Briar .i. delg nhuinge (.i.) óir ut est imBrethaibh nemidh. briar
delg nuinge.

Bráthchæi .i. brethcheo ǽi. aliter quod est verius .i. Cǽi
Cænbrethach dalta Feniusa F[arsad]. ise indescipulsin rosiacht
mec Israheil frifóglaimm nÆbhra. & ise babretheam laloinges
mac Milid. isaire asberair Cæi Cænbrethach de fobith itbretha
rechta nosberead. & isaire atimdha isinbelra. nachtan
bíther canríg isnatuathaib isbráthchǽi fogniad forru frihurradus.
diambe imorro rig isrechtge són amail asmaith lais.

Bruinech .i. máthair. arinní biathas náidenu forabruindib .i.
suis mammillis.

---

p. 8.

Bálb ab eo quod est balbus.

Bót .i. tene. unde dicitur isinanamain cetharreich bot áne
huiLuigdech loisces.

Buas .i. soas nhairchedail imhais arindí dotéit himais iarmbuas
unde dicitur barr buaisse.

Bri gachnhaccais (no cachnhocus) ut est amBrethaib nemid .i.
briamon smethraige .i. ainm (p. 2b) nemtheossa dogniat
filid imnech ada toing. melid smitt induine [leg. ind aue?]
iter a dá mher & doécci induine imandeni nemthess. fir inson
amail asfria induine anechtair ata inballso (sic) isfriadóini
anectair ata induineseo. amail astimme & istlathi inballso
quam alia membra sic et hic homo.

Brigit .i. banfhile ingen inDagdai. iseiside Brigit baneceas (no
be neicsi) .i. Brigit bandee noadradís filid. arba romor &
baroán afrithgnam. isairesin ideo eam (deam) vocant poetarum
hoc nomine cujus sorores erant Brigit be legis Brigit
bé goibnechta .i. bandé .i. trihingena inDagdai insin. de
quarum nominibus pene omnes Hibernenses dea Brigit vocabatur.
Brigit din .i. breoaigit no breoshaigit.

Bec quasi ecec ebredi.

Bidba graece bitheumatur .i. bis mortuus. adrolli abás
fodí.

Bil .i. oBial .i. dia hídal. unde beltine .i. tene Bil.

Baire graece [βαρύς] baronntes fortes dicuntur. no baire .i. búire.

Bind .i. a pindro [cf. χινύρα?] .i. hochruitt.

Brinda .i. a verbo frendo .i. arnilábra reil vel a bruto
eloquio.

III. littera

Cormac .i. corbmac .i. corb carput. Corbmac din mac carpait.
friaCormac geltai gæth do Laignib cetna erbrad
arba isincarput roghenair sidhen. issed iarom a cóirortagraiph
inanmma sin .i. corbmac .i. coraib .b. isindialt (tuisig)
nominis Cormaic sin .i. b. scribitur ut Corbmac.

Coirbre quasi coirbreo. no Coirbre quasi corbaire .i. cuirbperi
no airai charpait.

Cathal .i. combrec insin .i. catell .i. cat din isincombreic iscath
in scotica an ell din is ail. Cathal din .i. ail chatha.

Cob .i. buaid.

Cobthach .i. buadach.

Clithar sét. alii dicunt [combad ainm] do bhoin indlǽig arinní
docel alaeg indi quod non verum est sed verius vel aliter Clithar
sét .i. rigshét. arisainm doríg isinDuil fheda máir inní
isclithar & is as (no ised dath) not reith. sét gábla din isé islugam
.i. dartaid fhirend & colpach boineand. no colpach
fhirend & dairt boinend. samaisc in sét tanaise. laulgach

---

p. 9.

no dam timchill arathair in tress sét & isésin in ríisét. &
ise cruth adrenaiter ambreith Chæi Chaenbrethaig cach tri
seoit [sét] gablae [samaisc] alaile laulgach no dam timchill
arathair araile. impúd foraib beos corí cend naherca. & hite
sin nascoit acobair asberar hicáin Patraic ar it
leth uinge a séoit side.

Cruimther .i. gædelg indi as presbyter. premter din acombrec
side. prem iarum isincombreic as cruimm ingædilg
& ní tinntúd coir din donní as presbytér inní as cruimthir.
astinntud imorro coir din (donní as premter). NaBretain
tra batar hicomitecht Patraic icon precept hite rothinntaiset
& isí anní isprimter rothinntaiset & is fǽi iarom latharsat
légnide namBretan innísin .i. amail islómm in
chruim síc debet [leg. decet] presbyterum bess lómm hopheccad
& (bes nimnocht) o doman & araile secundum eum
qui dixit ego sum vermis & araile.

Cercenn .i. cuairt namsire .i. a circino .i. ogabulrind.

Cloch trihanmanna lee .i. hond ahiarmbelra. cloch a gnáthbelra.
clœch a belra nairberta .i. arinní chloes cach set
(no ret) & araile.

Cross quasi crúx.

Corp a corpore.

Creatra a creatura.

Cáithigud .i. suidiugud friacáith. ashamail & achondelg induine
friacáith ara fáise & a etorthaige.

Coech .i. a caeco quasi coech.

Cerbsire .i. scóaire .i. a cervisia.

Cúma ab eo quod est communis. inde dicitur is cuma lium .í.
is cóimdess lium cipé dib.

Comla .i. comlúd .i. cuma lues tís & tuas.

Cucenn a cucina.

Coic ab eo quod est coquus.

Cáinte .i. canis. cú. ar iscend con forincáinte ocamastraig.
& isinand dán fogníít.

Cích .i. cichis [χίχι] grec luib asa tet has.

Cimas .i. a cimma .i. imechtur lignorum.

Cín membruimm .i. [a quinque] arata cuig tuaga ata techta
dobeth innte.

Cimba quasi cymba.

Comus .i. a compos potens.

Cái & cáiniud .i. cinod grec lamentatio.

Conair .i. cái gen fher no cen ar.

Crand .i. cré a fhónd.

Cómla .i. cómluath .i. cuma a luas tuas & tís.

Cuicend .i. a cucina.

Coic ab eo quod est coquus.

---

p. 10.

Croicend .i. croc find .i. find gairit. ise insamghemen indsin
cui contraria din gamen .i. ga[m] find. issia afhindsen quod
hieme occiditur. ainmm coitchend doib seche .i. sicce quando
fit in pariete.

Caile .i. dochaillig choimeta tige isainmm .i. cail comet.

Capall .i. cap carr & pell ech. do chapall charr & ere as
nomen.

Catt ab eo quod est cattus.

Cretir .i. creatura (.i. sola creatura).

Cathasach .i. cath fessach. fes foit in óic inacathgreimim
comatain. cathfheis iarum cath fes (no fer) isgnáth and.

Cathlac ab eo quod est catholicus id est universalis.

Cruthnecht .i. cruth cach cróda & (cach)nderg. necht cach
glan .i. iarsinní isderg & isglan incruithnecht.

Catar a quatuor libris.

Culpait .i. cailfuit .i. cail coimet & fuit fuacht. coimet airfhuacht.

(p. 3a)

Cosmail .i. cosamail (.i. comsamail).

Coairt .i. coir a fhirt dochur.

Caisel .i. casula .i. [leg. no] cis ail .i. chisa dobertha
ófheraib Erenn cusin luc sin. no ail chise .i. rocheis. caisel a casula.

Clerech a clerico.

Cocul quasi cucull ab eo quod est cuculla ut est Nunc retinet
summum sola cuculla locum. vel co cael ut dicunt (ut
Scotici dicunt) arislethan aichtar & achaile (asa caili) coauachtar
(vel corice a cend). sed melius hitoisech.

Circul a circulo.

[Cicul .i.] ciclos graece [χύχλος] orbis latine dicitur. is cicul
dún ol in duine quasi dixisset is cuairdfell dun son.

Caimmse .i. ainmm lénead i. e. a camisia banléni.

Cemeas .i. ban galeni.

Callaid ab eo quod est callidus.

Caisc quasi pasc .i. a pasca.

Cride .i. crithde .i. don crith forambi.

Cingciges i. e. quinquageis i. e. quinquagesimus dies a pascha
.i. acóicetmad laa o chaisc.

Coiméit .i. cuna a méit & inní dianad coiméit.

Comáin .i. cumma máine .i. máni cudrama diaroile.

Cingit .i. cuingit .i. comthrom acoss & acend amail bid imchuing
medi focherd a dá eis.

Clíí .i. ar[a]chosmaile fri clíí thige atrubrad .i. (is) besem inacliad
(no donclet). is balc oc lár is coel oc clethe is direch
doeim doemar. síc clíí iter na filedu. isbalc a suire inachrichu
fessin i[s] séim i crichu sectair. amail atcumaic inchlíí
isintégdais olár cocléthi síc din atcumaic airechus

---

p. 11.

ingráidse d[i]anad ainm clíí inní bis isliu. dodoemar som honní
busuaisliu. isdírech ambesaib adhána (oanruth cofoclachoin
do eim dana cli inni bes islim doemarsom onní bes uasli).

Cana din ainm gráidh fhiled .i. cantaid iarsinní chanas córus
acherdi fíad rigu & tuatha ut ipse est ádmoll .i. admoltaig
arise isgresgem fri hadmolad & fri scelugud (cid) fiad
gradaib filed.

Corpte .i. corrupte (no corruptum) hoc est corruptum.

Claire .i. clíu Aræ .i. Aru no Are & mullach clí Cliach.

Crúu .i. a cruore.

Class a classe.

Caindelbra quasi chaindel forræ no can din la forrum. .i.
candela fair.

Caill crínmon .i. crethmon. creth .i. hái & mon .i. cleass. caill
crinmon .i. caill as a toich cleas núad. (no asamboingter
cles nuad).

Canóin .i. (quasi) cáin ón (ar) is cain (& isfiri) notcan.

Castoit a castitate.

Cartoit a caritate.

Ceal .i. neam. unde dicitur gar cian cotís forceal .i. forneam.

Celebrad .i. honni is celebro .i. urdarcaigim. Celebrad din
.i. urdarcaigimm luad anma dé.

Cúis a causa quasi caus. unde dicitur ní archuis na miscuisne
(no miscaisne) .i. niardenum chaingne fornech.

Colba .i. coelfí .i. coelfithi no coelbthi .i. coelæfi.

Coll ab eo quod est collus.

Crontshaile .i. róntshaile .i. rigentshaile. Crontsaile din .i. gran[t]sele
.i. grant cach líath no findach. unde dicitur fésóc
grennach findfad liath. .dr. .i. grantsaile .i. cach
líath no glas no rigin.

Cetsoman .i. cetsámsin .i. cétlúd síne samraid.

Caid .i. cadeis isingréc nisain is sanctum lalatin. unde dicitur
caid cach rét co canóni comuaim.

Coibsena .i. confessiones (.i. comfæsaime).

Cobais .i. comais .i. comfhaisitiu.

Corn (i. e.) .i. a cornu.

Callaid ab eo quod est callidus.

Cearn .i. buaid. unde dicitur Conall Cernach .i. buadach insin.

Cerníne .i. miassa. ut dixit Coirpri mac Etnai infile .i. cen cholt
for crip cerníne .i. nistanic biad formiassa (no for ar miasa)
la mac Elathan (.i. Bress).

Cermnas .i. brecc & togais. quasi cermain fheiss .i. fiss &
dán cermain. unde dicitur asin (no isin) gaire Echach cennach
cermnas.

---

p. 12.

Ceithern .i. caire amide. unde dicitur cethernach. Ceithern
.i. [ceth] cath & horn (.i. orn) orcain.

Caplat .i. nomen dochendló chásc .i. quasi capitolavium
cenddíunnach .i. iarsinní berrthar cách and & nigid (no
& negthair) acend ocairichill acosmata (no a chusmada) isin
cáisc.

Cendla din (.i. coena læ) non de capite sed de (coena) domini
dicitur id est coena-lae .i. lathi fhledi Crist & a aspolu uimme.

Cerchaill .i. ciarchail. ciar coimet. vel ab eo quod est cervical.
no in cer fil and is onní is cervus .i. ag allaid &
is dia beindside (no bian side) dogníter coimet imonclum
& is donchoimetsin isainmm cail comet isainm
dana do cach & da gach coimet olchena. aliter is a cervice
rohainmniged.

Cendaid .i. cen fid .i. is cenfhid roalt. no is cendais ná imtéit
(no imtet) fofhid na fó dithrub. cui .i. contrarius est allaid
.i. all fid .i. allair ifhid & anhdithrub.

Cuil .i. a culice. loe [latine].

Coic .i. rún. ut Nédi mac Ádnai Ni chualai coic nuin olme
(no olmoin) gaiar gáir.

Cartit .i. delg .i. belra cruithnech .i. delg for a curt[h]ar a
choss.

Coth .i. biad. cothud .i. coemna unde dicitur Maelcothaid .i.
maelcoemna unde est isin Imacallaim inda Tuarad
for rem cothaid & for rem cæmna.

Cím .i. airged .i. do argad dobertha acís doFhomorib atrolli
a ainmniugud. Cím tra ainm do cach cís osin hille cepad
do argad ba hainm prius ar amenci & aramet dobertha donaFhomorib
unde (p. 3b) dicitur amBrethaib nemid Cimb
uim olasnuim ipunacerni [leg. í puincerni] puinc.

Coiceng .i. comchuing. cuma is comchuing for cach leath
(for ceacht[ar de]).

Coing .i. comching.

Coimmess .i. comchomus forcach leath.

Cumlachtaig .i. nomen do horc mhuice intan teit ácru deteit
(no conetet) a máthair frideol asinead (quasi) cum
lacte ambulans. unde dicitur cumlachtach in duine .i. loigthech
áilgen ernes ní dochach. sic porca suum suo largitur
lac.

Clairiu .i. fodail. inde est leniud clairend .i. tairnise fódla
& róinne.

Crufhechta .i. badb no bódb.

Cul .i. carpat. ut dixit Cúchulainn

Cul carpait ba cruaid in mod
hi tegind re Conchobor

---

p. 13.

ocus Néit ba hainm donkath
dobrisind ria mac Cathbad.

Cul (.i. carpat) unde est culgaire.

Cupar .i. senén.

Culian .i. cuilén .i. cú lénas cách.

Coinfhodorne .i. dobarchoin .i. fodobarnai .i. fouiscidi. dobar
ainm coitcend (berla) iter gædilg & combrec. dobur .i.
uisce unde dicitur dobarcu & dobreth doborci (imorro isin)
chombreic.

Caise ab eo quod est caseus. inde Virgilius
‘Pinguis et ingrate premeretur caseus urbi’.

Cairt a carta. carta enim in qua nondum scriptor quisquam
scripsit inse. Carta din .i. memrum (.i. do memrum is
nomen).

Crumduma .i. ottrach. unde dicitur cin chon crumduma (.i.
otraig).

Cerball .i. cerrbél. a bél forachirr. Cerrball din .i. cer focher.
fochuir ball. no bell. donní is bellum cath. Corrchathach
din onní [leg. anní] is cerball. inde poeta.

Sithbe Cerball for a chuairt
nibdar dermail a dí dhóit
focher Cormac mor in bét
noe fichit cét cufochóic.

Ceal .i. neam.

Ceal .i. bás & cachní homain.

Cil .i. clæn (no cach clæn). unde lethchil.

Casto[it] honni is castus.

Cartoit .i. ulidhilside do sherg (no do serc) is ainm.

Cloind .i. honní cloides cach nindliged.

Cicht .i. gebiach.

Culmaire .i. cairptheoir.

Cuisnit .i. cosnait .i. cosnam dála no cos na dála forsanairisethair
in dálaige. isaice & isuathi dochtair no toocair
& is furri airises (no arsisedar. isde nibi utmaill indai).

Colomna air no ais no áisse .i. aimsera .i. náidendacht. macdacht.
gillnacht. hóclachus. séndacht. díblidecht (no dimligdetu)
colomna aís .. amsera.

Coire .i. cói úire. úr cachnom .i. feoil hom.

Coire Brecain .i. saebchori mor fil iter Erinn & Alpain
ileth atuaid hi comrag nanilmuire .i. in muir timchilles
Erinn aníartúaid & inmuir timchilles Alpu anairtúaid & in
muir an[d]ess iter Erinn & Alpain (Foscerd iaram immasech)
focosmailius luaithrinde docuirither cachæ ituaimm
aroli amail orceil (tairrechtæ) co suidet síss ifhúdomain
combí incori hobéla & nóshuigfed cid Érinn uli inaghinchræs.
Scéid iterum inloimmsin suas coclúinter a thorannbrúcht

---

p. 14.

& abressim (.i. a brisgemnech & a esgal iter nellaib) ba
cosmailius gaile (fichthe) cori bís for tenid. Brecán tra
mac Maine maic Neill IX.giallaig indsin .l. curach dó icomchendach
iter Erinn & Alpain cortuitsed inænfecht isincori út
conáterna discibal ass (no cid sceolu oircne as) [&] nifess anoidhead
coranic Lugaid dalegeas [leg. dall éces] cuBennchor.
codhechutar ámúinnter side itracht Indbir Béci cofhuarutar
cloicend lómm becc and. tucsat leo coLugdaig he et interrogaverunt
eum cujus esset et ille eis dixit (& rocomaircsead
ciasa cend & atbertsom tabraid & araile) tabraid cend
na flesci filed fair. daronad innísin et dixit Lugaid écess
dobur díthrethan ardatbath Brecan uisce no caire. cend
orci Brecain inso & isbec dímor orse. [ar] robáidead Brecan
cona muinntir isincori út. & araile.

Cumal [.i. cum mola] .i. ben bís ocbleth brón arise dán namban
nhdáer riasiu darónta namuilind.

Cr[e]apscuil .i. crepuscuil ab eo quod est crepusculum .i. dubia
lux .i. nomen do espartain. ut dixit Colman mac Lénine
Robo tánaise triuin crepscuil cerd promad intí [peccad] Pétair
apstail.

Cadut .i. cach secda ab eo quod est cotis .i. lie .i. arneam
frisimelatar erna.

Ceinticul (.i. combrec rotruaillned and) .i. cenical is do iaram
is ainm innísin la Bretnaib .i. do olaind dianhdénat péll.
unde dicitur darónais cennticul de & araile.

Ceticol .i. céit cocnam. ticol .i. taesnamh [tæs nhóm?].

Cociedul .i. comchetul indsin.

Cuisil .i. combrec indsin & laiten rotruaillned and .i. quasi
consil ab eo quod est consilium. inde dicitur is as no ar
dochuisil darónad.

IV. littera

Domnall .i. doman nuall .i. nuall indomain uime. no Domnall
.i. doman uaill (no nuall) .i. uaill domain uime.

Diairmait .i. dí airmhith. ni fhil airmit (.i. geiss) fair.

Duthcern .i. díshuithcern. ni suithcern .i. ni suith .i. ni sochla.

Diss .i. (ab eo quod est) dispectus .i. deróil.

Denmne .i. díainmne .i. dí fódíultad .i. (cen anmne).

Discreit .i. (i. e.) discretus locus.

Dotchaid .i. díthacaid.

Diumsach .i. diamusach. ni thabair amus forní acht ato[l]chaire
a ænur.

Díuthach (no diutann) nomen doloris genes (no genit[h]er
do imchoimelt do dáshlíasat ocimdecht.

Dál .i. rand. inde dicitur Dál Riata (& Dal nAraide).

---

p. 15.

Dabach .i. déhoach .i. dí óe furri arnibítis hoe forénaib hitús.

Doman .i. déoman .i. uaman écai & hifirn. Doman .i. dímáin.
(p. 4a) for a irchra. Doman. deman for a shaint. Doman .i. demáin.
da máin conagair trít neam & talum.

Díre .i. díaire (no digalre .i. dierrithe donemtib aranuaisligetaid)
do nemthib foranuaisligetaid.

Digal .i. nemgal .i. anad gal caich diandentar digal a prainde.
aliter Diagal .i. cáinead lasindara foirind & gol on foirind
ele. Diagal din .i. déghul.

Die .i. lathi. inde dicitur olc die .i. lathi olc. die din onní
is díes. aris ódheib roainmnigitis genti a[l]laithe. ut est
dies Jovis. dies Veneris. die damh cóine ut Colman mac
húi Cluasaig dixit

Ni maith cride cen chie
marb teind coch be a die
mac róemdhatar iar Cliu
iarnhdie baChuiminíu (.i. fota).

(no inadromdetar iar Cliu conit fas iar Cuminiu).

Dethbir .i. dí aithbir. Dethbir din .i. diathbir .i. di dársindath
forchath. bir for bréthir .i. nisbé cathbriathrad
uime.

Dinim .i. dishnim desin (.i. ni bí snim uime).

Dásocht .i. díshocht. nibí i socht. no dasocht .i. dí osacht. nibí
ifoisecht acht o loc do loc iter utmaille & labra.

Doss .i. ainm graid fhilead .i. arachosmaile fridoss. as doss
din in bliadain tanaise infochloc .i. cetheora duillne fair.
cethrar dodhoss fortuaith.

Diburdud .i. dibru saitud (.i. diubru aitiudh) .i. deriud nerci
indsin .i. altram for chinadus natbé drochmenma iaram.

Dobrith .i. dobur & hith .i. usce & arbur. cuit æsa aithrige
& pennaite indsin.

[Dobur .i.] deide fordingair. dobur cétamus .i. uisce unde
dicitur dobarchu .i. dobran. dobur dana cachndoirche [.i.
cach nhin]glé .i. do fodiultad & pur on[ní is pur]us glan.
dobur din [.i dipur .i. inglan no in]gle.

Dedol .i. dédhual .i. dual do aidche & dual do lo .i. (conid)
soillse cumascda hodhorchacht & oshóllsi. Dedol .i. dia
dhual .i. da fhothadáil. dá dagthodail do dhía. actáil
& teoir.

Droch .i. cach nholc. ut est drochbean no drochfher.

Drac .i. a dracone quasi dracc .i. téine .i. ferg.

Dreand .i. debaid unde dicitur drennach .i. debt[h]ach. Drénd
din .i. garb unde dicitur aindreand (.i. sliab).

Deal .i. sine bó. unde dicitur imBrethaib nemid combo do dílachta
deal [aliter dalta dá deal] .i. mac dabó.

---

p. 16.

Deliugud .i. síniugud. etarscarud & deliugud inræda friaraile
amail rodeligthea sine dianad anmand delái. deliugud .i. deailicad
.i. da roind.

Díthreb .i. beith cen treib no cen trebaide and.

Dísert .i. disertis locus .i. robádus (no roboth) and riam.

Droichet .i. doroichet cách taris on ur co araile (don uisce
no nafedhe). droichshet din .i. sét dírech. ar is droch cach
ndírech .i. nithalla nemdírge do arnab tusledach. no drochsét
ar a olcus.

Deshruith .i. dishruith .i. ni sruith.

Deme .i. teime .i. teim cach nhdub. unde dicitur temen .i.
doirche. Deme din for dorchi náidche.

Demess .i. meass déde and (it da scin lais). no demas .i.
dé emeass asa degscín no mess .i. fæbur ut dicitur
Mesgegra.

Domma .i. díshomma.

Dubach .i. díshubach .i. dí fo diultad. de no du no do fodíultad.

Duilbir .i. dí fodíultad.

Dulbair .i. dolabair .i. díshulbair. nisulbair .i. nisolabair.

Diúire .i. dí mhaisse.

Dotchaid .i. dishaigid .i. ni sothaicdig.

Dona .i. diana (.i. bith cen ana).

Dairfine (.i. Corcolaigde .i. fine Daire Dóimthigh) ainm dona
filedu .i. duarfine. fine duar. duar din focul. duarfine iaram
.i. fine bís forordugud .i. fhocul. duar din is ainm do rand.
ut dicitur imBrethaib nemid .i. duar donesa nath .i. rand
is airdercem (no is airigda) donmolad.

Diancécht ainm dosháid legis nahErenn .i. dia nacécht [.i.] na
cumachta. cécht din ainm da cach cumachta. Diancécht
.i. deus salutis (.i. slainte). Diancécht din dia nahícce ut
(dixit) Néde mac Ádna .i. cechtsom derco aithsceinm ailcne
.i. cumachtaigsim. ailnce (imorro) .i. scillec beac e romebaid
don ailig corbean forasúilsium conidcæch. amrubhairt
a chumachtu fair. non ut imperiti dicunt céchtsom
.i. caechsom & araile.

Deach .i. defuach .i. defhocul. fuach focul .i. comrag focail.
.i. dialt fridialt. isdeach islugem. arciatberar déach
don díalt níhirasa sin acht (is) aire atberar deach fo bith
is fondeach. no is fotha nhdeich. isas forberad cofhóircend
mbrechta imbiat .i. VIII. nhdiailt amail asberr in laiten unus
non est numerus sed ab eo crescunt numeri. Ocht nhdéich
tra atrimet filid nanGædel & is cos innhdialtson .i. iarsinní
nafil alt and & na róinnter. Recomarc indeach tanaise .i.
récomracud fri araill .i. díalt fri dialt ut Cormac. Iarcomarc
in tress deach [.i.] iar comracud .i. iarsincomrac tóisech
ut Cormac(an). Felis incethramad déach. iarsinní fhilles .i. cia

---

p. 17.

doberar a cethair imcrand anuas no umcach raed ele
ifilled fillis imbe incetherda .i. adó ille & adó anund. niba
claen intairesin arnibí dialt forcrith inechtair adoleath ut
est Murchertachán. ni samlaid don deach fil inadhiaid .i.
claenre incoiced deach. isaire atberar claenré de fobíth
is lettromm fodailter & ciadoberar umní ar it[t]ruma & it
lia inatri oldáite (p. 4b) adó. arit .v. dialta fil iclænré
amail rogab fianamail[echar]. Luibenchosach in sesed deach.
luib .i. luibne mér naláime & cossa na mer estib suas .i.
inraig & indoit cusinalt nagualand & fri sodain samilter
indeachsin icorp duine. se haisle din fil o chind in meoir
co halt na gualand .VI. dialt din fil iluibenchossach ut est
fiannamail[echarad]. Claidemnus .i. claidem manus [in] sechtmad
deach i. e. claidem manus (.i. naláime) .i. claidem són
uli óta hind in meoir conice alt fil iter animda & amaethán.
.VII. nhaisle din indsin vii. nhialt fil i claidemnus. ut est
finnamail[echaradard]. Bricht intochtmad deach. forinní
brígther. aris de dogníther nath. isé din isairegda díb inte
innellegar nath darinní ellcither nadellaing nath. ocht naisle
din fil o ind inméoir conathgabáil maethan animdha .VIII.
nhdíalta din fil ambricht. ut est finnamail[echaradardae].

Delind .i. deliuigud hó ind. ut est ref .i. fer.

Delg .i. del for a dírge minbad éc.

Demi .i. cech neutur lasin laitneoir is deme lasin filid
ngædelach.

Doiduine .i. degduine. ut Néde mac Adna dixit indsa glam
de doiduine. sed melius de daduine. Da din gach maith
isinchombreic ut dicitur gruc da .i. dagben.

Drúchta dea .i. hith & blicht. ut Scoti dicunt [druchta dea
Droma ceta].

V. littera

Emain .i. eomáin .i. eo rind & muin .i. bráige. eomuin din
.i. rind iar (no tar) muin .i. delg. isamlaid adrimther tóraind
inliss donmhnái. ombí inasuide (ic aisce abruit cororand
uimpe imacuairt.) doben adealg asabrutt da thoraind impe
báchuairt conadelg. issia iarom rosiacht indelg uathi sair
forabeolu oldás diahessi imacuairt. isaire isclaen inliss.

Écmacht .i. écumachta .i. arnífhil incumachta.

Emuin .i. é din fódiultad. Emuin din e hoen .i. ni hoen
acht inddalelap acht a dho genit[er] and. corshuidigset
(iaram) nafilid muin [scil. litteram m] amedon forimgabail
meraigthe ar rob aille leo emoen no emon [oldás ehoen].
aliter emon .i. é & mon. ammon din isinni as monus
[μόνος] isingrec. ammonus is unus. emon din non unus
sed duo.

---

p. 18.

Eliugud .i. elugud. conabí lugu de iter.

Essirt .i. eis fodiultad [idem] quod non et fert. eisfert din ni
cóir fert lais.

Erball .i. iarball. ball derid inanmunda.

Elgon .i. colguin. is eol do ce gonta.

Eden quasi heder ab eo quod est hedera.

Elg .i. Ériu.

Essine .i. ess & én. ess din (fo díultad) quod non encadacht
esene din niencedacht .i. ni rothectustar clúm.
Essine din ni hén clúmda acht lumar.

Emhde .i. finnta no dfecha (no deced).

Edel .i. urnaigthe no diprecóit. ut dixit Cumíne fota

Mo trí Brain do día doberat edel.
Bran tri muige Bran Laigen.
Bran find for aice Femean.

Essem .i. eis .i. dam & semh .i. corait. ámlaidsin is córat iaram
intessium octúidme nacuinge donchúing ele no dondam
no dona hib [leg. dib] damaib.

Esrecht .i. nithairchilla recht.

Etarce .i. ge [γή] graece terra interpretatur latine. dicitur etarce
din .i. talum isísle iter dathalum isairde iter dí iumaire.
Etarce .i. etrige fothalum.

Espa .i. eisbeo. nífhil beó and. Espa .i. ni bá ní itir quasi
espa. espa din .i. eis a bá. ess a maith. quasi éspa.

Edam .i. edó .i. domelim .i. oirberim bith. edam din don
airbert bith & don menbugud cach tuara (menbaigthe) caithes
duine (ni ægam ut imperiti dicunt).

Escand .i. esc .i. uisce. cann din ainm lestair bís oc dáil
uisce & a choss trianamhedón. Escand din .i. sescand la
Bretnu di et canna nominatur.

Eirge .i. comgabail .i. [a] verbo erego (no erigo).

Essad .i. essíd .i. nisíd. arissed hissíd and intshlainte
shuthain.

Enbret .i. en uisce & brét arbor .i. arbor broth
ut nortmanica lingua est.

Enghlas .i. uisce glas.

Énbruthi .i. uisce .i. uisce bruithe.

Eogan .i. eugen (.i. graece). eu (din) bonus (no bonum) latine
dicitur. gen(imorro) donní is genesis. [genesis] autem generatio
est. eo.gen din bona generatio.

Eoganacht .i. icht cland no cenel (.i. cinel) rochini oEogan.

Ethur .i. ethúr .i. ethaid o ur co hor.

Etaport. quasi eterbert .i. iter dábeirt. Etarbad .i. nomen
do shéon lasnadráide.

Enbarr .i. én uisce. én[barr] din .i. uan bís forinuisce. inde
dicitur gelither énbarr.

---

p. 19.

Enechland .i. arinní clandtar aninchaib duine doneoch bus
díleas dobeódol na marbdil na casnai alám friss. lanlóg
enig cáich fomíad issed adroillither de.

Enech ruice .i. enech rú cian .i. cian ó inchaib ateíther a rú
.i. a ímdergad. enech din .i. agad cro dergad (amail rongab
mac do mathar mac do sethar) amail rogab mac domáthar
mac do shethar céli foissmad céli taistil. ní na bita
diles sectmad lógi a enig ind. Enechgríss ininnaib anindfhodla
iscubaid iarom ind inaraill. índ érca án indfhódla
(p. 5a) amail rogab sét nach aile gatair as do thír nach
gabar fort do chomoirge na do[sh]nadut.

Erc .i. neamh.

Ercne .i. ba ahuad .i. ba doberar dó illó[g] a uad.

Ebrón .i. iarn. ut est amBrethib nemid. ebrón ima muintear
(.i. ima timchella) meirg & (i)ma[n]ith.

Etan ingen Diancecht bannlicerd de cujus nomine dicitur etan .i.
airchetul.

Éceas .i. ecmachtceas .i. ecmacht a ceis .i. doairec in[na] cetheora
ranna fis filidechta.

Epscop fina isna Muirbrethaib .i. escra tomais fína le cennaigib
Gall & Frange. aliter epscop .i. eipi forcai. abba
.i. abba pater cai congranio. Epscop .i. onní is episcopus.

VI. littera

Flaith .i. [fó]laith. déde fordingair .i. flaith .i. fochla. flaith
din déde fordingair .i. coirm & loimm. ut est isint[Sh]enchas
már .i. flaith laith find fortellraig .i. ass nambo for
talmain.

Fíne ab eo quod est vínea ar is gnath ind .u. consain lasinlaitneoir
isfern [scil. littera f.] lasingæideilg ut est vir .i.
fer. visio .i. fiss. vita .i. fit. virtus .i. firt quamvis hoc
non per singula currat.

Fín din ab eo quod est vínum.

Ferius .i. fiar[sh]es .i. diferi inchraind.

Fín .i. deog.

Fell .i. each. unde capell nominatur.

Felc .i. bunchar oirbead. unde dicitur forolltar findoirbed
felc fill.

Flesc .i. fleochad.

Fithal .i. nomen judicis. fíthal din .i. láeg bó.

Ferb .i. tréde fordingair .i. ferb bó cétamus. ut est isint
[Sh]enchas már. teora ferba fíra .i. tri ba [finda]. Ferb din
.i. bólc docuirither foraigid duine iarnáir no iarngúbreth.
ut est geal fir natferba forbertatar forainchaib iarom.
Ferb din .i. briathar. ut est rofeass itfás infenechas icondelg
ferb ndé.

---

p. 20.

Fir (.i) find. ut Fachtna mac Sencha dixit .i. fordomdiur tri
dírnn di argut airiu ar teora fera (no fira) férba fonænerc
nécoscc iter lathi Lúgba lí súla sochar. bahead din ecosc
nanerc (niuchna Echdach) echbel no nechbeoil ahAlpa toacht
cuiru [leg. Cúrui for Ultaib] .i. bai fira .i. finda ho derga ind.

Ferend .i. hig [leg. id] bís umcholpa fir in cujus vicem crechtair ig
(no id) crechta imcholpa fer. amail nobid din ind(le) comadus
caich isdi din dognitís naferinn verbi gratia .i. ferend
(no ferrend) oir imchoiss rig. Ferend din ainm docriss
bís imonfer. unde dicitur tachmaicc snechta ferna
(no fairnniu) fer .i. doecmaic in snechta crissa fer.

Fochlocon .i. nomen graid filead forachosmailius fri fochlocain
asberar. dí dullind fairsium in cétbliadain. días dó (don
fochlocon) for tuaith.

Frecre .i. fri cach re fri cach ræd fhaisneses.

Fogal .i. fo hol .i. fo folach. ní forard dogníthersum infhogal.

Fola brith .i. fólóe inbruit bái.

Foloman no folman .i. ainm don aitli bruit quasi folom fhind
.i. cenfindfad forri.

Fochonnad .i. fochonad lasamain doberar hi (no fo) tenid. [is]
ainm dó iarom geltine (inchrínaigsin). inde dicitur geltine
gile fochonnad (noch isin) a lassarsium. et de eo dictum
est grian in ghaimh geltine.

Fédilmid .i. fedil maith. maith secda (no suthain).

Fescor quasi fescer i. e. vescer hoc est vesper id est vesperum
unde .i. feiss aidche dobíud. ab eo quod est vescor.

Fís .i. a visione.

Fual .i. bual uisce. inde dicitur dochotar arnasai hifual (.i.
imbual).

Fothrugud quasi fhothrugud .i. doothrachaib .i. doinnlóbru ismence.
sed melius fothraicit .i. intan atnaim duine a chossa
& a láma indlot indsin .i. indlot (.i. lotum diunnach .i.
nind). fothrugud din fothrocit insin .i. trochit (.i.
corp) .i. corp uli foe.

Foi .i. Cnámchaill. ut dixit Grúibne (fili) friCore mac Lúgdhach.
In fess fóFoi .i. bafessach (no befennach) Cnámchoille. Item
MogRuith (no Roth) peribit quod Roth Fáil perveniet dicens
cori Durluis find iarFhoi .i. iarCnámchaill.

Felmac .i. mac ahiad no a huad. [fel] .i. hái.

Féle .i. écsi no éceis. inde dicitur filidecht .i. écsi.

Fili .i. fí anæir & lí amolad in fili. Fili din .i. fialshúi. sái
fhéile.

Fogamur .i. donmís derid is ainm isin fogamur .i. fogham .i.
gæth & mur imbad ut est imBrethu nemid imbera fogamur
.i. foghemur id est fo gemur .i. dag gemur. Dagh .i. cruithnecht.

---

p. 21.

inde dicitur triar dag .i. triar sacarbaic .i. sacer & pít
.i. próind. ut dicitur

Pít proind doromult inné
dearb is dámna aithrige
inglan mochorp lir mogrus
glan intí rochoimprius.

quasi fogamur .i. fota amir ngaim & araile.

Fót .i. faitech. anbfhót .i. anbfaitech ut dicitur

Bíd cách ifaitces a fóit
iscian imthigit innóic
isde ata fót faitech
ocus anfót andfhaitech.

Faath .i. fóglaim. unde dicitur faitsine .i. fáith.

Femen .i. Fe & Men .i. dá ridham dámraige Érenn. isinmaiginsin
robatar (isde asberar). Cirbe nomen inbaile ambídís
occocnam acíre.

Fliuchud .i. fliuchshuth. suth fliuch insin for a míne .i. suth sín.

Fair .i. turgbail nagrene imatin ab eo quod est jubar. unde
Colum cille dixit dia lim fri fuin dia lim fri fair (.i. fri
turgbail).

Fe ab eo quod est ve .i. vae. arisgnáth .f. dofrestul .u. (no
tarese na .u.) consaine la Gœdelu. ut prediximus. Fe din
.i. flesc fhidaiti & fidad inní forfogen (p. 5b) la Gædelu
di tomus coland & adnocul & nobíd in flesc sin dogres irelcib
nangente. & bafuath la cach agabail inalaim & cach ní
ba hadetchi leo dobertis [leg. nobentis?] tria ogam innti.
inde dicitur

Dirsan beith imbethaid dam
déis rig Gædel ocus Gall.
toirsech morosc crín mocré
oratóimsead fé fri Flanhd.

aliter foruigena la Gaidelu flesc idaith donmite
frisnacollna & frisanadnacul inadnaictis & nobith inflescsin
dogres isnarelgib inangente frisna hadnaclu. & bahuath la
cach agabail inalaim & cach raed ba adetchede lasnadainib
dobenta friæ. unde proverbium venit fe fris .i. amail
isnaidetchíde indflesc cui nomen est fe sic et alia rés cui
comparatur. Huaire tra be die edhad nobith inflesc & ba
adetchide isaire isber Morand isinbriathar ogam ærcaid fid
edath .i. indaer rolil inflesc cui nomen est fe.

Fidchell .i. féthciall. fáthciall .i. ciall & fath ocahimbirt. no
fuathcell .i. fuath cille .i. cetharcoir cétamus infhidchell &
dirge a títhe. dub & find forri & sainmuintir cach la
fecht beos bereas a cluithe. Síc et ecclesia per singula
per .IIII. terrae partes .IIII. evangeliis pásta. isdirech ambesaib

---

p. 22.

& hitíthib nascreptra et nigri et albi .i. boni et mali
habitant in ecclesia.

Fraig .i. frihaig .i. fri huacht.

Folasai .i. iarsinní foloing coiss induine. aliter .i. fol .i.
quasi sol .i. bonnbach .i. bónd bruach. iter bónd & bruach
bís. Fol din quasi sol ab eo quod est latine solum. Fól
.i. cendfochrus (.i.) .f. pro .s.

Fuithir .i. fothir .i. intí dosber (tir dondeoraid).

Fasach .i. fesosech. dober inbretheam cosmailes dacach caingin
imafuiglither .i. caingen cosmail diaraile & atfét iarom
inbreth r(on)ucsat brethemain gætha furri. Fássach din .i.
fothecaid or seinchaingen frecnairc. No sechaid din fo[seinbreith]
forsincaingin frecnairc.

Fiern .iarn– (no) iarmbelra indsin. Fiern .i. cach
maith .i. iarnberla no iarmberla indsin.

VII. littera

Gloir .i. a gloria .i. gluair ar met na gloire.

Galar quasi calor.

Gam ab eo quod est gamos graece unde etiam graece mulier
nominatur .i. bean. unde bigamus vel trigamus dicitur.

Gaimred quasi gamrith et inde Colman mac hui Cluasaig
dixit a marbnaid Chumíne fhota maic Fiachna

Ua Choirpri ocus hua Chuirc
ba sái ba hán ba erdercc.
dursan marban a mí ghaim
ni liach ni décaib iaram (.i. for neam rainic).

Gelistar .i. ainm dáth uisce ambít cethra for óibell. & doepetar
gulba da cach ferand ambí uime & dogníther cuairt
nairbed uime mád iter chomaidchib beas (intath) arna hethat
cethra na gurta. anniumain dognither isin áth (no
animon sech sin iaram dogniad ina cethra isinnath) is dó
is ainm gelistar. & dlegar bóthar coitchenn do cach chomaitiuch
chuici ma cenbóthar bes (no adochum cid cin beol).

Gabur tre *** [ailm] quasi caper. ar issed rotruaillned
and. Góbur tre **** [ond] di eoch is nomen son & is
combrec rotruallned ind (dana isuidiu). Gour din cach solas.
inde dicitur gabur (no gobur) don eoch geal & araile.
Gabur din ainm da cach each cipead dath bess laiss (aile
dana ann .i. forsan ech) acht combe (no diambe) cid becc
do gil and (is gobur a nomen ar ise airegdam ann nominatur
bis). hondath isairegda nominatur.

Gilldæ .i. cosmail fri geal no fria gil .i. fria glan. ise a
besside do sugud. ise din bés in gilldæ doshugud forchedal
do thengad [leg. di thengaid] a fithera. ut dicitur imBrethaib
nemid toglen gil tengaid.

---

p. 23.

Gaileng .i. din fri Cormac mac Taidg maic Céin asrúbrad
.i. dorigne fleid dia athair .i. do Thadg hua Oilella combí
cét da cach cenél anmand aice acht bruicc namá. Teit
Cormac don brocenaig & bá máll lais anad fria togail co
tachartsat imach for fír nenig a athar .i. Taidg. Lotar
tra nabruicc imach coromarb Cormac cét dib & rothaispen
iconfhleid. rográin iarom cride Thaidg frihae &
atbert an dorigned and coroainmnigestar a mac hoc nomine
.i. Cormac Gælang (.i. cac enech) unde Galenga nominantur.
Gaileng .i. gæi lang .i. cen cennach. gaileng
din .i. gailseng iarsinní sen[g]gailter indala nǽi.

Gem .i. a gemma.

Grád .i. a gradu.

Glang .i. gualu. inde dicitur gnídgal.

Geal ab eo quod est gelu.

Giabur .i. merdrech.

Gol .i. der (unde golgaire).

Gall .i. corthi cloiche .i. nis comathig combatar selba [co]cobrandaib
gall. Gall din cetherda fordingair .i. gall corthi
cloiche (cetamus) ut prediximus. adberar gall de ar it Gaill
rosuidestar anErinn artús. Gaill din ainm do shaerchlannaib
Frangc .i. tribus Galliae & (is) candore corporis rohainmniged.
gall [γάλα] enim graece lac latine dicitur unde Galli
.i. indasta[i] sic dana gall is nomen do elu. inde Fear Muman
dixit cocholl chos ngall gemin bráin. gall din ainm
do chailech .i. gallus .i. dinni is galea capitis nominatur
(disuidiu).

Grasticum .i. graziacum .i. atlugud buide Patraic. quod Scoti
corrupte dicunt. sic autem [dici] debet .i. grasagum do
duiu .i. gratias deo agimus.

Géd .i. nomen de sono factum gág gag.

Gamuin .i. immí ga[i]m .i. iarsamuin. inde dicitur gámnach
[gam–shinech] .i. iarsinní is blicht[m]ur immi gaim .i. in gamrid.

Grond .i. gǽ no gorn .i. gái–orn .i. gái oircne .i. aithinde.
ut Gruibne dixit oc fáilte fri Corc no fri Cormac .i. immicuiretar
gruind (no guirn) gair & araile.

Gluss .i. sollsi ut [est] imBrethaib nemid .i. dofét óc iarnglus
.i. isairegda intóg cona dágrusc oldas in sean condíbell a
ruisc.

Greth nomen do gillai Aitherne. cui Amargein mac Eculsaig
gaband ho Buais dixit Inith greth gruth grínmuine
gránmuine glascrema cue uinn ubla grethi gruth.

Gart .i. déde fordingair. gart .i. ceand isinDúil fheda máir.
gart din .i. féile is cend for cach nhdail amra dogní duine.

---

p. 24.

Gruiten .i. groitsean seach is sean is grot .i. is goirt. or
grot cach nhguirt. unde dicitur groitmess .i. goirtmess.

Gnó .i. cuidmide. unde dicitur ní recht nach gnó .i. ni dírech
nach cuidmide .i. ní dir do recht minabmaith. ni
[dir do] gno din .i. ni maith do chuidmidu no do gáire
and. Gnoe imorro cach ségda. ut dicitur isintSenchus
mar (p. 6a) cno gnoe .i. ségdai.

Groma .i. aer. unde dicitur gromfa .i. aerfa et unde dicitur
gruaim cach sluaig mín aidetchide do deilb as auraissi do
æir & décnach. gruaimm duine cassilerno(?) asberar de.

Glám quasi clám. ab eo quod est clamor facit.

Glademain .i. mec thire. (gluidite .i.) focerda ualla móra.

Guidemain .i. uatha & morrigna.

Gaire .i. gairsecla .i. gar rae .i. ræ gar. ut dicitur isinæir
dosgní Nédi mac Ádnai maic Úithir do ri Connacht .i.
do brathair a athar fessin. do Chær mac Úithir. issí indso
in ǽir

Maile baire gaire Caieur
combeodutar celtra catha Caier
Caier dibá Caier dira foró
fomara fochara Caier.

maile din .i. olc honní is malum. baire .i. bás. gaire .i.
gairsechlai. Caieur (.i. do Caer). celtra catha .i. gae. unde
dicitur diceltair .i. crand gae cen iarn fair no cen arm.
foró .i. imord feda .i. fo úir. fomara .i. fo múraib úire
imarda. fó chora .i. fo chlocha do Chǽr. & araile.

VIII. littera.

I H c. [ΙΗΣΟΥΣ]. in hoc nomine est nomen nostri
salvatoris.

Hibar .i. cubarr .i. fóbarr .i. iarsinni ná tascara fóbarr dogrés.

Hitharna .i. hith & feorna .i. semenn aritglaine & hith na
cethra nolegdais (no noteged isna cainnlea) isna simnib
apud veteres.

Iasc inésc .i. esc uisce. an uisce tra conhdic a bethámnus.
no iasc quasi esc id est ab esca. es din bíad unde esser.
ca .i. onní is caput .i. ceand & cléthi cacha bíd int
iasc ár dothomail Issu he.

Hindmaiss .i. inamus.

Híseal .i. isallt ar ní habar intíseal anallt [man]ebe ard
oca. (allt imorro) ab altitudine.

Hiarn .i. iarn in nortmannica lingua.

Himesorcain .i. imesorcain do chechtar don da leith bís.

Himrimm .i. imréim .i. reimm in eich & réimm in duine. sic
et dírím .i. diréim reim ndeda.

Him bliu quasi uimbliu ab umbilico.

---

p. 25.

Himbliuch quasi imloch .i. loch uime imacuairt.

Hinis .i. ab insula. inis tra anus hinsae .i. anusa. ni hussa
.i. ni huiss.

Hinsamhain .i. anesamain .i. ni hessamain.

[I]b quasi bib .i. bibe.

Hin[d]rosc .i. indárosc .i. arosc do ind (no da ind) bréthre.

Himortan .i. importan . i. imram (no imbreth) a purt [do
purt].

Hia quasi cenéli forcill indsin. ór issed indala nainmm déc
fordingair (no ondingarar) Crist la Hebraib.

Idol .i. ab idolo.

Hidoss asin greig. [εἶδος]. forma asin laitin. unde dicitur ídolum
.i. dealba & arrachta nanídal (no nandula) dognítis
na géinte prius.

Hindelba .i. anmunda altóri nanídal sin arinní dófornitis inntib
.i. delba in uile noadratis (no nandula odortais). unde
verbí gratia forma (no figia [figura]) sólis in altare ut

Himbath .i. oician. bath .i. muir ut [est] (muir) iter Erinn
& Albain vel aliud quodcunque mare inatimchell imacuairt
ut mare terrenum. Himbath din .i. immuir (.i. muir imthimcelles
imacuairt isdi is ainm ocian (no is hé ind ocian
son deitsiu).

Hidan quasi idon. ab eo quod est idoneus.

Hiarnbelra is de asberar friss for a dhuibe in belra & for
a dhorchacht & for a dlúthi conach urusa taiscélad tritsin
(no ind).

Himbas forosnai .i. dofuarascaib seicib cach ræt bid maith
lasin filid & bud ádla[i]c dó do fhaillsiugud. isamlaid dognither
sin .i. cocnaid (no concna) infili mír do charnna dhergmuice
no chon no chaitt & dosber iaram isin líg forachula
na cómlad & canaid díchedul fair & hidbraid sin do dheib
hídal. & gutagair dó iaram a hídalu. & nisfaghaib din
iarnamárach. & docha[i]n brichta for a dhí baiss. contagair
beos a dhee hídal chuige arna toirmesctha a chodlad
immbe. & dosber a dí boiss ima díb lecnib contuil ísuan.
& bíther oca fhaire ar na roimprá & narothairmesca nech
cotaispentar dó cach ní immbambí cocend nómaide no
a dó no a tri no fot no mhessedh oc hídbert. et ideo himbas
dicitur .i. dí boiss uime .i. bass ádiu & bas anall ima
leccnib. & atrogell no atrarpe tra (Patraicc) innísin & anteinm
lægda .i. roforgell na bud nime na talman nach æn
dosgní uair is díultad do baithis. Díchedul do chendaib
din forfhacbad (són) a dénum side hi córus cerdi ar issed
(so as) fodera són ni hécean hidbairt demun uime acht faisnes
do chendaib cnáime fócetoir.

---

p. 26.

IX. littera.

Loech i. e. a loeco (vel a laico).

Laiches .i. lóech & feiss .i. dind feiss foass in loech lea.

Lúgnasad .i. cluiche no œnach is do is ainm násad .i. aurtach
no cluiche Loga maic Ethne (no Ethlend) nofertha
lais um thaide fogamair.

Ligur .i. tenga.

Lelap .i. luleap. lú cach mbec. no lenab .i. lenis abati
.i. patri. no iarsinní lenas abatem & matrem.

Leasmac .i. lissmhac .i. iarsinní is lis donfhir no donmnái
intí is lessmac do cechtar de. Síc lessmathair no lessathair.
less din quasi líss .i. líss [leg. lis] debaid no imargal.

Legam .i. don lige liges (no legess) intédach. no legam .i.
lí[g] áith .i. áith fria lígda inní (onní) na denandsom foss
acht anétaigib ilib. acht is minca hitheas innédach lígda
(no nihaire nad fóssadsom fri cachnetach cenimbetis [liga]
imbí acht is menciu araciallathar & fosaimther in étach ligha)
quam aliud vestimentum.

Leconn .i. lecend .i. lethcend.

Lásamnai ab eo quod est laissim .i. cach nán.

Lémlacht .i. lacht téith. leam din cach téith.

(Loch .i. deide fordingair .i. loch dub. unde dictiur asoilgi
laith) lochrúna .i. dúbrúna .i. cid doirche sámud cáich
& cid runda riam & iaram dochraide arúna (f)laith da ól.
Loch .i. uile. unde dicitur lochdub .i. uiledub.

Láarg .i. ló arg no leo arg. leo ball & arg loech. leo ball
no áige no cuibrend do dhaglæch indsin.

Lorg .i. lo airg. [no] loric unde dicitur

(MS p.  6b)

Lám .i. luam. iarsinní luas imoncorp uli.

Lámos .i. lamfhoss .i. foss puss (no fos) coimet nalaime.

Lámind .i. láimínd .i. ind na láime édi[g]ther di.

Lúda .i. ludugan .i. lú cach mbec. uair isé mér isluga do
láim hé.

Liæ ab eo quod est lidos [λίδος] graece lapis latine
dicitur.

Laith .i. déde fordingair .i. láith gaile (&) laith .i. med ut prediximus.
eter laithe Lúgba .i. améd Lúgba (cerda doruimidar
Fachtna anargat ar na bú & araile). intan tra is
forshail bis and no fair is and suinnes hoc. (intan tra is
forail foridmbí issand sluinnith hoc).

Langfiter .i. ainglaiss (no ainglis) indsin. lang fota. feitir
.i. glas nanGall [.i.] urchomul. langfiter .i. glas fota bís
iter chosa cinn & cos[a] tóna. non síc urchomul .i. aur a chomul.
iter di chois chind in eich bís.

---

p. 27.

Lecht .i. lige mhairb. ab eo quod est lectus.

Long .i. ab eo quod est [longa .i.] lang (.i.) fota (.i.) bís for muir.

Lebor quasi libor .i. a libro.

Lott quasi lot unde dicitur lotrad i.e. lothrad .i. lott aris lott
do mnái in merdrechus.

Lath .i. lúth .i. iarsinní lúthas.

Lommand .i. lomm fand. sech is lómm isfánd hí.

Lathirt .i. laith lind & irt bás dontí nosroib (.i. ól corma no
laith rotnort).

Lúgbort. melius [est] .i. luibgort .i. gort luibe.

Líín a líno. Léine a línea dib aroile.

Lánomain .i. lanshomain cáich. ar is lethshomáin nechtar de
sech aroile.

Leithech .i. déde fordingair .i. ainm cetamus dochenéul éisc
indsin .i. foralethe nech bís de & forathanacht. arismor
lethe nech bís de in oceano. Lethech din ainm do lossait
iarsinní letair bairgean furri. amail atbert Cruitíne fechtus
luid dothig aroile écis & a gilla lais .i. écsíne esside
comenmain afhithiræ. Farolaid din Cruitíne bodesin
amuig & lécis a gilla doaigidecht dothig inécis. Dobreth
tarr tuirc íscábull do & rogab coléig intéces ocaacallaim
inécsine & occur shúla dar afhrithgnam. Rorathaig intéces mórmenmain
inecsine & laigeat afrithghnama. Intan tra bha bruithe
intarr atbert intéceas fiad inécsine .i. tofotha tarr tein .i.
as mithig a thircáil (no a tiscáil) dothenid & ba cofhessed
som cia freccra doberad intécsin[e] do fobith rochualasom
intéces ocgúmháidim alanaile [nhairec] ninganta amail bid
hé bodessin ar dorissed no ara tísead & ní rochredsium
din intéces & ba aire atbert intéces dofromad inécsine .i.
tófotha tarr tein. et tribus vicibus dixit Dofotha tarr
tein et non respondit eí vel ullum verbum. din iarom atracht
intécsine & teit cusin maigin amboi Cruitíne & atfét scela
dó .i. intaithesc roráid intéces .i. tófothá tarr tein. Maith
ol Cruitíne intan asbera doridisi abair fris Toe lethaig
foen friss .i. fon tarr & fris adaind indlis no frisinle adaind
indlis .i. toe lossait foen fris .i. fon tarr. & frisindle coindil
dodécsi dús inbruithe in tarr. intan tra dessid istig thall dixit
intéces in cetnai et dixit intécsine Toe lethaig & araile. Maith
ol intéces ni brú ecsine rotoirne no rotorma. is focus rothoirned
isfocus din Cruitine condogair amuig. Adagar iarom
Cruitine ferthar failte fris & doberar biad naill isincoire
iarom & ba bec amenma inécsine fobith con[á]tib intéces uime
céin coracaillestar Cruitine & araile.

Leos .i. imdergad imandergthar (no imdergthar) duine iarnaǽir
no écn[d]ach. leos din .i. soillse ut est inDúil roscaid
grinniud leos .i. díbad soillsi .i. coindle. Item aigead fir

---

p. 28.

ima leos luinether no imaleos luindetar .i. imatimchella
soillse.

Locharn (no Luachairnd) quasi luchern .i. a lucerna &
araile.

X. littera.

Mo debroth olPatraic quod Scotic[i] dicunt corrupte. sic hoc
dici debet .i. muin doíu braut .i. muin din is meus. in díu
is deus. in braut is judex .i. meus deus judex.

Marc .i. ech. marcach din .i. eich immda lais. ut dicitur
buasach infer lasmbit ba imda. airmnech tra in fer techtus
arbor immda. sic airgdech colgedach.

Mathair quasi mater arissed rotruaill[n]ed and .i. mater.

Mid .i. combrec rotruaillned and .i. med.

Meithel quasi methel ab eo quod est métho no méto.

Mucairbe .i. mac fhuirmid .i. mac dofhuirmed adhána.

Malland .i. féith bís darin mullach anuas. quasi mulland.

Millead .i. mí shillead .i. silled olc.

Más a massâ.

Miscaith .i. míscaith .i. mí ínnsce. scath (.i.) indsce. amail
ata Dúil roscadach indsin.

Milgitan .i. molchuiten .i. cuid Múil .i. doirrseóir. Temra.
Mol din aainm side dég in muil noferad fornadóinib .i.
tait es táit ind. unde dicitur molach.

Melg .i. as. arindí mblegar.

Melg din .i. bás. inde dicitur melgthemi .i. teime inbáis.
no melgtheinte .i. teine in báis.

Morand .i. mor find. ba hé andsin a ainm dombert a mathair
do & atbert robo bidba báis di nach eperad fris. Mac
máin din adbert a athair dó .i. ba máin maith inmacsa &
bidba báis [do] nach epera[d] fris innainmsin. corolenustar
tra indí ainm arson enanma. Mac som Coirpri Chindchaitt.

Menad .i. min & áith ghonas. Menad din min a iadh .i. a
thóll.

Moth .i. cach ferrda .i. cach ferinsce et nomen est virili
membro.

(p. 7a)

Man i. e. a manu.

Manach i. e. a monacho.

Monach .i. clessach. ab eo quod est món .i. cleass.

Methos .i. a meta .i. on crith no oncrích.

Molad .i. mol soad .i. mol ara menci. soad for a gnáithce
no for agháithe.

Menmchosach .i. menma nach sasad lais. no menma chasach
lais .i. caingnech.

---

p. 29.

Muirtchend ab eo quod est morticinium .i. martarchend [.i.
cenn] taraais cuhoband .i. onní is marb cuhoband.

Muilend .i. mol & hond (.i. ar issed deide as maillem immuilend).
hond .i. cloch. mó a oil .i. a chlocha quam clocha
broon. Muilind din .i. meil & lind [ar is] for lind méileas.
Molo muilend .i. mola broo din. no muiliern.

Merdrech .i. mear. merdrech .i. mer. drech .i. mer &
drech iarnacengal. bean is mear dreach. no mear (.i. druth)
& drech .i. boeth. Merdrech din .i. drúth baeth. inde poeta
mear cach drúth mianach cach baeth. [no] Merdrech ab
eo quod est meretrix i. e. a merendo stupri pretium.

Mát .i. lám. inde índmat .i. índ na lám nigther and. índlat
din ar is [índ] donchoiss a traig et a lotione dicitur.

Mát .i. mucc. inde dicitur amBrethaib nemid foruachtatar
mata mó thuinde targabail.

Mánd .i. uinge. ut Sencha dixit Mou álib imdergad émna domider
de .VII. cumala cichside crissu .VII. mogu mogaigthi
frimorgnima mogsaine .VII. manna óir aithlegtha fri fialgnúis
mocharut moir mou. Mand din .i. geal .i. uinge
brúinnte.

Munnu .i. mofhinnu .i. ainm bóid Finntain enim dictus est.
unde Maedóc Ferna dixit ocaire no ocahoer Munnu maic
Thulcháin

A chilian Dé chumachtaig
a maic Thulcháin a bachlaigh
ruc mac annsai (.i. demon) do múintir
mathair rotfucc a Fhinntain.

Mál .i. rí & file. inde dicitur nádnais argat no ór acht for
mal (.i. for rig).

Muirend .i. dédi fordingair .i. ainm cétamus do mnái. Muirend
.i. morfhind. Muirend din ainm do gǽi .i. mirind (.i.
drochrind). droch .i. bas. drochrind .i. rínd dober bás.

Mogheime ainmsin in cetna orce bói anErinn. Coirpri Músc
mac Conaire tuc anair he a Bretnu. [ar] intan bamor cumachta
Gaedel for Bretnaib dorannsat Alpain eturru ifherannus &
rofhitir cach durais diacarait leo & nibaluga dothrebdais
Gǽdil formuir anair quam in Scotica & dorónta anarusa
& a[r]rigdúinte ann. inde dicitur Dinn Tradúi .i. Dun Tredúi
.i. trédhue Crimthain moir maic Fhidaig rig Erenn &
Alpan & comuir nIcht. & inde Glasimpere [nanGáidel .i. cell]
forbrú mara nIcht. isand sin robói Glass macCaiss mucaid rig
Hiruatha ocamucaib for mesrad & isé rodersaig Patraic i cind
.XXVI. bliadne iartain iarnaghuin dfian[n]aib maic Con. & is[d]inr[a]indsin
ata dind map Lethain i tírib Bretan Cornn .i. dún
maic Liatha[i]n. aris mac inní is mabb isin bretnais. Síc rorand
cach cenél dishuidiu arbói a cutrama allathair & bátar

---

p. 30.

foncumachtasin cocian iar tidhecht do Pátraic. Desin
tra boi Coirpre Músc oc athige sair co a muintir & cóachairde.
Nithanic tra an inbuidsin oircne hi tir nErenn & roforcongrad
laBretnu natarta oircne indail na ináis na icomáin
na icarutrad doGhædelu. Is hi tra cáin bói an inbuidsin
laBretnu .i. cach bidba inachinta do neoch nofhuasnabad
cáin. Boi tra oircne aimind for seilb charut do Choirpri
músc himBretnu & contori Coirpre uad. Fectus doChoirpri
diathighsium coraánic fáilte dó acht imonoircne.
Scian ámra la Coirpre músc conimdénum argait & óir
imaheim. ba sét adamra hi. Dombert tra in Coirpre beoil
cumor impe & coimlid saill diaheim corofhacaib forbeolu
inoircne iarom. Rogab intoircne forcnám nahemi comatain.
loitid inscín iaram conáb álaind. Dosgní Coirpre iarnamáirech
ceist moir desin cumba bronach (no ba bairnech)
de tra & cuindchis cert uime có acharait. indraic
sen din conepert ícfatsa incin olse. Níghebsa ol
Coirpre acht afhil icáin Bretan .i. cach rob ina chin. Tucad
innoircne do Choirpri desin & rolil ainm de .i. Moghemi.
mogh .i. dær dobreath diahessi na sceine. Torrach (.i.
banchu) din intoircne. tanic andsin Oilill Flann bec for
Mumain an inbuidsin & Cormac húaCuind í Temraig corogabsatside
a triur foiche (.i. fuachtain) icuinched & iccosnam
in oircne aturru. ishe iaram cruth rocoraiged etarru
atriur .i. aimsear cínnte donchoin itig cachae díb. Doithid
incú iaram coruc cách cuilén diacuaine. conad forslichtsin
atathar anErinn beos. Marb tra innoircne iarcéin & rosfuair
Connla macTaidg maic Céin maic Oilella Auluim cloicend
lomm in oircne sin combert icesta donfhilid luid conái [no]
airchetul dia athair. Mæn mac Edaine ainm infhilead. Tethna
iarom Mæn intécess tria theinm lægda conepert Cain tonna
tige háui Eogain. ith itig háui Chuind cacht adath tobarand
basacaem itig Choirpri múisc. aMuig emi. Ceand Moga
emi andso .i. in cedna oircne dobretha anErinn & araile.

(p. 7b)

Muma de nomine alicujus regis i. e. Eochaid garb. [Echaid] mumo
.i. Eochaid mumó .i. mó a gréim & a gerait & a chumachta
oldás cach rig .i. dia anmaimm rohainmnigthea Mumain &
Muimnig dicuntur. Mumu de nomine regis din dicitur.

Mug quasi múch ar is fomhuich & todernam fognuma
dogrés.

Mugsaine .i. mugsine quasi mugsníme .i. sním bís formenmain
inmhogad.

Much .i. ainm sáindiles do diaid. unde dicitur muchad.

Milis quasi melis. mil .i. mel rotruaillned and. milis (.i. isinand
&) mel.

---

p. 31.

Midach quasi medic ab eo quod est medicus .i. liaig.

Mear .i. iarsinní bís a ænur isinallt ambí .i. ina meracht &
inaænur téit. quasi merulus .i. lon inde . . . . graece quod
volat solus & nibí én aile cid dia cheniul féin ina
coemtecht.

Meracht quasi mericht .i. icht mear. Meracht .i. acht (.i.
gnim) mear. ab eo quod est actus.

Mairt .i. morait .i. mor uaitt .i. có domnach o máirt. Máirt
.i. a Marte o día in catha la géntib. Mars tra ainm
do. isdo din nochoisergdais mís Márta ut Januarius Februarius
Martius. Mairt din uada congarar. ut dies Solis
dies Lunae dies Martis.

Mart quasi mort .i. a morte.

Mortlaith a mortalitate.

Manannan mac lir .i. cennaige amra bói aninis Manand.
ise luam as deach boi aniarthar Eorpa. nofhindad tre nemgnacht
(.i. gnathugud nime) inoiret nobíd insoinind & in
do[i]nind & intan nosclæchlóbad cechtar don dá résin. inde
Scoti et Brittones eum deum vocaverunt maris. et inde filium
maris esse dixerunt .i. mac lir mac mara. et de
nomine Manandan Inis Manand dictus est.

XI. littera.

Niæ mac sethur. ut Cúchulaind dixit prophetans (vel præ[di]cans)
de Christi adventu .i. níæ duine ticfa ipaec móisi .i.
mac sethar dúine ticfa et ipse est Jesus. et alii dicunt corochret
Cúchulainn osin.

Nemnuall. ise ainm is mou doanmannu indomain .i. nemnuall
dénma in oifrind andsin. nemnuall. nuall fher nime
(imbe).

Ninus .i. nin foss & nin tónd .i. tónd tanic don [leg. dind]
fhairrge anair condech isind aiur cutoracht isintír út conderna[d]
tipra di. inde dicitur Corcmodruad Ninuis.

Nemeth .i. nemiath .i. anus dírge do eclais.

Nemáith .i. anus dírge do ócaib.

Nemfhuath .i. anus dirge do fhiledaib.

Neith .i. dia catha la géntib Gædel. Nemon .i. uxor illius.

Nac quasi nic .i. nech occ. inde dicitur nicc occ no ningoc.

Nith .i. guin duine.

Ner .i. torcc allaid. ut est isna haistib fáil nér néit griphi
gradaigthe.

Noe .i. duine. inde dicitur diannáma noe (.i. diandama duine)
for tir.

Noes .i. nó–fhiss .i. fis nonba[i]r .i. tri rig & tri nóib & tri

---

p. 32.

said .i. said filidechta & said litre & sáid belra Fhéni. batarsin
uli ocdénam intSenchusa máir. inde dicitur

Læguire Corc Dáire dúr
Patraic Beneoin Cairnech coir
Ross Dubthach Fergus cofheib
.IX. sailge sin Senchais moir.

Nimb .i. bróen. ab eo quod est nimbus. inde dicitur isnaBrethaib
nemid

Oengus foáiblib imais aricht
roloisc leath fonimib nimb.

Nairne (no naire) .i. gláine no nairne amail bid naire nobeth
and. senbelra din innísin .i. in[n]airne (no i[n]naire) sin asinand
& amail atbertha écin isingnathbelra indíu la hUr– no la
hIr–Mumain maxime. inde dixit in file nífil ní bus toich
duit. fhil naire arintí dianimchomaircther .i. fil écin olse.

Nith .i. guin duine ut est nihe intí dogní. Nethes din .i.
guin duine ut est ni hidnæ nethes nemthigetar.

Nescoit .i. ise senchas nan Gædel. intan tuccad cath Muige
Tuired boi Goibniu goba isincerdcha oc denam nanarm
do Tuathaib d. d. [Dé Domnann] & boi Luchtine sær oc
denam nacrand isnagáib & boi Credni incerd oc denum
shemand isna gáib cetna. Dicunt autem Scoti Góibniu
goba faciebat hastas fri teora grésa & bafeth in gres dédinach.
Dogníd tra Luctine nacranna friteora snassa & ba
féith insnass dédinach. Síc et Créidne faciebat na semanda.
dobidgad Góibne asintenchar nagǽi conglendais isinursain.
doleced Luchtine na crandu inandíaid & ba lór dianindsma.
dobidgad Creidne ina semunda agobaib (na) tenchaire & ba
lór dianindsma. Cein tra boi Goibniu oconnísin lítear
bine for a mhnái sium. atchess dosom annsin comba sæth
lais inscél & édaig imbe. issed dogni fris .i. boi crand
inaláim intan atcúas do ascél .i. Neas aainm & is uime
dognither an urnise criad & dichan brichtu din forsancrandsin
& cach fer dothiged chuige doberead fuasma índ
doncrandsin. Madellad iaram in duine (p. 8a) do
thurgbad iaram cnocc lan do lindchro & gur & foloiscead
in duine amail tenid. arbahe fuath incraind dian[ad] ainm
Ness nobid forsincnucc. & is aire roainmnigestar onainmsin
Nescoit.

Ness tra .i. cnocc & scóit lind. Ness din cetharda fordingair
.i. ness ainm in anmunda. ness (nomen) do crand. ness
nomen do urnisi. amail atbert bean araile gobann dogeni
marbnad dia fir dicens

Ba dursan lium sellad fris
forbir ifraig dercc anis

---

p. 33.

babinde nochantais dord
friderc aneis adí bolg.

et alius dixit

Bean aentuma bís cenfer
inteni cohurloscad
nama guali bean naise
is uaide ainmn urnaise

Ness din ainm dobéim & do chrécht ut est isintSenchus
már

A gráinib cach tomas
a fénib cach foras
a mainib (no omnái) cach mess
a dírib chuirp duine
ciadat ile afhuile
rohainmniged ness.

Amail bís urgnacht inbaill isinduine afhurmither incrécht
asfoi din bíss aeraicc .i. verbi gratia mádinagaid no anédan
tra no asmeich furmither inaithis ismóti in ericc
amail roghab iSenchus már mad foétach bess inainim is
luga som & araile.

XII. littera.

Ollamh.i. oll adhámh .XX.IIII. Ollamh .i. oll aúaim .i. amail
is doiligh uaim bhís foaill do thoghail. síc is doilig saighidh
for dhán & écsi inollamhan. Ollam din .i. oll éimh .i. oll di
éimh .i. ollamh do éimh .i. émhid & ernes na cesta.

Oi .i. caera inde dicitur oísc .i. ói sheisc .i. caera sheisc. oimelc
.i. oimelg .i. isí aimser andsin tic ass caerach. melg
.i. as iarsinni blegar.

Oen quasi un. ab eo quod est unus.

Oenach .i. úne each.

Oeth .i. luige no éthech.

Oar .i. guth no gairm.

Oech .i. náma.

Orb nomen virí a quo Orbraige.

Og quasi ob id est obuum (no ovum) .i. og.

Ord i. e. ab ordine.

Olchubar .i. ól accobar .i. accobar lais ól. no ól nomen
liquoris normalica lingua vel normannica lingua est.

Ornd .i. creach no orguin.

Om .i. inbíd. grec rotruaill[n]ed and. omon [ωμόν] asingreic
cruor [leg. crudum] latine dicitur.

Opair .i. oper .i. ab operatione.

---

p. 34.

Ong .i. fochaid & cosc. inde dicitur coscaig domac a Fhíthail
consecait a oic (no a oinhg). ong .i. uch. ut est

Ni hong æntige amach. Ong.
cian on relic mothech tóll
nídamnia acht amgeilt ghánd
dia dorad icert mochond.

Oróit .i. oroit [leg. oráit] .i. oratio.

Oslucad .i. uaslécud [lécad] suas nacómlad. no oslucad .i. aislecud
.i. lécad darahais di.

Ochtach .i. ogtech .i. oguide a tech diabaith (no diabuith)
fair (no foir).

Ór quasi aur .i. ab auro.

Orc tréith .i. nomen do mac rig. triath enim rex vocatur
unde dixit poeta Ænach [leg. óinach] tra uirc tréith .i. biad
& étach logmar. clúm & coilcthe. cuirm & cárna. brandub
& fi[d]chell. eich & carpait. mílchoin & estrechta
archena. aliter orcc din ainm dobratan. unde dixit
ceand Lomna drúth iarnabéin de .i. orcc brecc bronnfhind
brúchtas demhagur fómuirb. ni labair nimtoe tuaithe torc
natraic rómsi rorannsat raind nátcert Coirpri. is de tra
boi andsin dosom .i. Find hua Baiscne isdó ba drúth
Lómna druth (.i. mídlach). Teit din Find laa nand forcuairt
shelga. doruaraid Lómna ifhus. boi bean do Lúignib
la Find ár cach roilbe & cach rofhid nognáthaiged Find
cona fhéinn nobid ben urdhalta forachind incachtír & batar
banbrugadha (iatsen & batar maithi) dofhulang na fiann. ár
doleath andaine darna tíre cona lamad neach [olc] friu. Tanic
Find fecht i Tebtha cona fheinn & luid forcuairt shelga
cumboi Lomna leo (no doroaraid Lomna ifos) no tarraid
Lomna ifhus. amboisium ocimdecht amuig confhaca Coirpre
(.i. fénnid do Lúignib) oclaige lamnái Find hítaide. Rogáid
tra inbean doLómna a díchleithsin. Ba saeth laisium
beith imbrath Find. Tic Fhind iarom & benaid [Lomna]
ogam ifhleisc cethercuir conadead boi innte .i. cuaille fernai
ifhelaim nargait athaba ifhthlacht ifholurg .i. folurg.
Fer mná druithe. drúthlach la feinn forcthi. fraech forualaind
luimm Lúigne. Rofhitir tra Find ascel & ba dógnassach
denmhnái. Rofitir inbean din is oLómna rofess &
teit techta uathise coCoirpre ar cotísead domarbad indruad.
Tanic tra codall achend de & dombert Coirpre lais. Tic
iarom Find don fhuarboith déodlái confhaca in choland cen
cend. Coland sund cen cend ol Find. Finnta dúnn ol
infhiann coich hí. dosber tra Find a ordu inabeolu & dochan
triatheinm lægda conepert Niconruba arduene. niconrúba
for Lúigne. contoboing nais. conepert. ni con
ruba torc. ni contorgi. ni conarbert a lige Lómna.

---

p. 35.

Coland Lómna indso ol Find. rucsat námait a chend di.
ticsaid (.i. benaid) donaconaib & toiscelad forinslicht.
Teit Find forslicht nanóg (p. 8b) cofuair Coirpri
ifhaistig oc fuine eisc forindeoin. combi c[end] Lomna forbir
icontenid. In cét lucht roberbad don indeoin doroind
Coirpri do tri nónbharu & nítuc drantmir imbeol in chind
dishodain. Bages [las]na fianna ocus atbert iarom Orc
brecc bronnfind .i. bradán dimagur. issed adhamna &
araile. inlucht tánaise din rannais Coirpre iterum priori
modo. conepert incend iterum Rorannais rand fofæl
athraind rand athbaig iarmuig medbæ mosbatoich mír metáil
bidfuatni fianna lib Luagni. Cuirid amach in cend
olCoirpre cid mifhocul dúnn. dixit incend demuich Romechutar
clethi cuire rith rurthig ágæ catha cetambá mescbuit.
ba comælib moaige ba cofarninda no nimda bid mor
ag tein doallasfaid. Lúigne la Find din.

XIII. littera.

Patraic a patricio. patricius .i. pater civium. aliter patricius
hic qui ad latus regis sedet (vel residet).

Pell a pelle.

Pennait a penitentia. no pennait .i. pian áit
ipianaither.

Pecad a peccato.

Patu .i. poithó .i. poi .i. cos & tó din forruibi inpatu (no
pato) a chois ol niluga bís find fó foradernaind oldas
furri innúas.

Propost .i. prepost .i. praepositus.

Port a portu.

Pairche a parochia.

Párn .i. nomen do bloach mara. ní cach díalt tra rosegar
inde. nípmachtad la nech cenofiastar can doroig bloach
donní isparn. et alia similia.

Puingcne .i. screpul medhi innbiche indsin. screpall Gædel
din .i. opuinge.

Pinginn salund imbe .i. seland cernæ innsin (.i. offaing).

Páin .i. bairgen. a páne. inde est hingaire Echnach maic
Luchta .i. mo tri finde fommgellsat imailt Echach ailchedáil
gaire de loelig find forscing scailter codípil promtir
pain la pugin puincern læsial cenach cermnas comilc coic
bo bithbí codamuic midligen goss gessan cenosmessed
conách inabethu baa.

Puincern din .i. cern tomais sellæ & meadh thomaiss indile
.i. in mead indmeach.

Pissire .i. pissaire .i. crand lethanchend bís octomus æenpinginde

---

p. 36.

tomais .i. comthrom VII. ngráine fhírcruithnechta & decheter
ethoman & nali lina uisce & naroshuid cruas (.i. de).
Piss din ainm incraind no intoman. Piss din ainm do pengind.
oenphengind din aire in chraindsin.

Pend a penno. Pend i. e. a penna.

Pairt a parte.

Pértic i. e. a pertica .i. forrach tomais tire indsin.

Póc .i. pác quasi páx .i. e. a páce. arisairidhe sída inphóc.

Proind a prandio.

Prúll .i. áidbliugud mor & médugud. ut dixit ingen hui Dulsaine
inbannlicerd fri Senchan Torpeist. himum loscit modínó
prúll. frisgart intécsine do muintir Senchan .i. in
cerd mac hui Dulsaine o Liaig do Thairrsaig tull. Is de tra
bái do Shenchan innísin docorustar fair techt a Manaind
.i. fecht áinesa dochur cuarta innte & l. éces a lín cinmothat
ecsine. Ni roibe riam umnách araile éces samail inchumdaig
boi umShenchan cinmotha a stuigen shuad. issed on robuidech
do thimtagib fher nGædel inrucsat nahécis olchena
umpu. Intan tra docómlasat forfairrge & docorustar aurlond
fritír adgládastar gilla anécoisc dontír inandiaid. Nomlécidsi
lib olse. Dfhéchsat uli fair. níba cáin leo aécosc
na alécad leo ar nirbo hén comadaiss dianelta he fora
écosc nadetig. intan tra dosberead amér foraédan nomhebdais
srotha doghur brén triacluasaib achúil siar. dichroiss
tar a mullach. ba cosmail friasnige tepersu a inchinde arroemuid
darroeib do madcomuanna achind & achlocind.
ni anad ic tóla brénta imorro. Cuirrither hog luin adishúil.
luathit[h]er léig muilind a fhégad. comdhub frihéc a
drech. cuirre ina córr aurócbala adhágruad. sithiger urbuinde
gabond ashrón. marsigemnaig builg ocberbad míanaig
súgad & imlécad a anala. nibendais uird dochǽir
dérg ambendais a beoil dothenid. luaithither fándli nofiamain
he forlár. buidither or rind afhiacal. glassi cuileand
ambun. dalurgain lomchæla lanbreca fæ. dasherid birrdhai
buide brecduba. a lurga mar chúgil. a sliasat marshámthaig.
amás mar lethmæthail. abrú mar miachbolg. a
bráge mar braigit cuirre. méit muilcind milead a chend.
librither gabla a láma. métither dornu mogad a durna.
Diatallta de in cheirt combrecc boi uime ni bu decmaing ditecht
for imirce aænur minafuirmithea cloch furri. Dorogart
tra ódiucaire móir & atbert fri Senchan biam torbachu deit
olse oldás inécsi no inre foruallach forbaeth imchumachtach
út fil umat. indester lat ol Senchan tig tu iarsin láid isincurach.
Proimfimit fris olse. cingid forsinláid (p. 9a)
isincurach & ba luathither lochait iar forgarmain no grib dia
ned no séig do ail in side ruc comboi isincurach & basuaill

---

p. 37.

tra nach báite in curach iarsinni robroccsat remisium
isindara leath in leath naill dosum & atbertsat a hængin
dotrorbai beist a Senchain & bud hisin do muintir acht coroisium
tir. Is desin rohainmniged Senchán Torpeist .i.
Senchan dororpa peist. Recait iarom co Manaind & facsat
a coblach hitir. Amail batar isintraig confhacutar in sentuinne
mongleith mifrigh forsin carraic. [sentuinne] .i. caillech
ut poeta dicit:

Sentuind & senbachlach
ropses rapus a crinfhes
acht noconfhacnat mac de
isni thabair a primles (.i. a primgin).

Amlaid boi inchaillech forsintraig ocbuain fhemnaige &
murthorad olcena. airechta gráda a cossa & a lama. acht
natbi edghud maith impe. boi anfeth nagorta lee. ba
liach son din arbahi inbannlicerd ingen hui Dulsaine do
Muscraige Liac thúill a crich hua Fhidgenti condechaid forcuairt
Erenn & Alpan combá marb a muintir uli. Boi tra
incerd mac hui Dualsaine a brathair oc a hiarraid foErinn
acht ni fhuair. Intan tra itconairc sentuinde na hecsi imuscomarc
ceptar iat. Atbert araile dib Maith reimcomarc
.i. Senchan éces Erenn indsin. Inmbia forumaloit aShenchain
olsi inat frimaithuscsa. rotbia tra ol Senchan. nisam
eolach imnid adbaig. ciasa femnach bolgach bug.
Caide a lethcomracsin olsi. Sochtaid tra Senchan & inécis
uli. Doling tra iarom in gilla remeperta forbeolu Shenchain
et dixit achaillech ni raga illeth Senchain. nicomadais
deitt. acht nomaicillse ór nitaicillfe nechaile donmuintirsi.
Cest tra for [in] bannlicerd caide in lethrand. nin. olse.

domhuin charrgi móri Manand
dorónad mor saland sund.

& in lethrannsa tra caide a leath

imumm loiscet modé nó prull.

[I]nshaigfe fort Senchan mad ed connige ol in gilla beos.
Cest tra caide latso olsí. nin. ol esium In cerd Mac hui
Dulsine oLiac Thursige thull. Fír ón ol Senchan istusa ingen

---

p. 38.

Dualsine in bannlicerd ocadathar diarrad sechnon Erenn
& Alpan. Isme ém olsi. Ructharsom iarom laSenchan &
doberar étach amra impe [& táinic la Senchan] dochum nErenn.
Orancutar tra Erinn confhacutar ingill[a] remepertaige foracind
& bahóclæch rigda ruithenta esium indsin. rosc imlebur
inachind. mong órbuide lais. ailliu dofheraib domain
dó iter deilb & decelt. Teit iarsin dessiul Senchan cona
muintir et nusquam apparuit ex illo tempore. dubium itaque
non est quod ille poematis erat spiritus. & araile.

XIIII. littera.

Rechtaire .i. rechtorairge [leg. rector a rege?].

Ross .i. tredi fordingair .i. ross fidbuide. ross lín. ross
uisce. sain din cúis [asa rohainmniged] cachæ. ross fidbuide
cétamus .i. rói oss. ross lín din .i. rofhás. ross uisce tra
rofhoss [ar] ni bí acht formarbuisce.

Réim .i. nomen dofuirseoir. fobith cach riastarda dosber forraaigid
cucliách.

Rinntaid nomen dofhir ærad rindas cach naigid noescaid.

Rot .i. rout .i. roshét .i. mó oldas sét .i. semita unius animalis.
Attát tra ilanmanna for conairib .i. sét. rót. ramut.
slige. lamrotæ. tuagrotæ. bóthar. sét cétamus ut prediximus.
Rout .i. dacumat(?) no dachuat carpat [&] do æn[e]ach
dæ imme doronad fri hecraite mendota formedón. Rámut .i.
mó oldas rót .i. urscor bís for urdhúnib rig. cach comaigdech
[as]atír doró chuige dlegar de a glanad. Slige
din doscuchad charpat sech araile darónta frihimcomarc
da charpat .i. carpat rig & carpat epscoip condechaid cachæ
dib sech araile. Lamróta .i. iter dashligid. slige dar
tuaiscert mendota araile dar a descert. fria lessu fri cæ dorónad.
Tuagróta fochren fertrebar conair doascnám roitói
no slébe. isi iarom afhochraic .i. aaním aneim atræt
cachla bliadain [leg. anamin cacha dine immidret cach ala
bliadain]. Bothor tri .i. talla dí boin. alanæ forfot araile
for tarsna foratallut a læig no anhgámna inafhail. mad inandiaid
bess iurtais inbó bes daessi. Attát teora glanta
docach ac. tri haimsera inglantar .i. aimser echruathair.
aimser chuæ. aimser coctha. Ite a tri glanta .i. glanad
afeda & auisce & achoclaid. Ite acsi foranglantar .i. arnéllned
acharpat oc dul for coe. arnéllned a echraide octecht
doænach. achoclaid ar[n]ahesarlathar nech fair octecht
fri no fothress & araile.

Reo .i. grec. reo .i. enim graece gelu latine dicitur.

Ringcne quasi quinque. inde dixit Ferches intan boi Find
h. [háue] Baiscne ocrím cach v.ir [cóicir] iarnuair doshlogaib

---

p. 39.

[maic] Con do chuinched nafiann dó .i. do Ferches.
lasin tra atracht [Ferc]hes triana fuachtname(?) seoch Find
& doléic insleig forLugaid [comb]omarb & atbert Ringcne ris
rig. [dodernai]d Find fos onarrimead cach cóicer carincne
arnuair. Ri[ngcne din .i.] quasi quinque & araile.

Robuth quasi remfhuath. no robuth din. .i. [rem]bubtad.

(MS p.  9b)

Retglu .i. retgle .i. gle solas.

Roth .i. a rotâ .i. a cuairt.

Rudrad .i. rodúrad.

Rucht .i. inar. ut dixit Fercertne .i. hindeich ruchtaib
derga.

Ruam quasi Rom .i. a Roma.

Rangc .i. in sessed cenél namáile. rangc din .i. nahusine
arda. Rach din ise raut namáile othá edan comullach. Romáile
iter dahó uli. Saltriasa .i. as a fhirmhullach mæl
tairside combi a chassi buide inamullach amail sáil duine
tre assa. Buide reid .i. maile ocheand uli annsin no máile
combi glelomm. Imspelp tra .i. folt cechtar adá lethcend
& rót otha intedan conice achúl. vi. cenéla maile
indsin.

Rigan .i. rigbean no rígein.

Raithnech ab eo quod est ratis latine .i. rait[h] no raithnech.

Ruam .i. roéim .i. luss dosber dath no cucht in faciein
cumbi derg. inde dicitur ruamnaig no ruanaid.

Roscad .i. róindsce .i. dodhechaid in ord insce .i. scath. inde
dicitur Duil Roscadach.

Relec .i. rélic a reliquis sanctorum. Relec din .i. réill ahéc
no a hicc no a hacc.

Rop & rap rop tra cach nanmunda gonas. ut sunt vaccae.
rap din cach nanmunna shrengas ut sunt sues sed
tamen vicissim commúniter dicuntur. rap din ab eo quod
est rapio. robb ab eo quod est robustus.

Ribar .i. criathar.

Riss .i. cach scél & faisnés. Risse din .i. scéla. inde dixit
Coirpre mac Etnai isin cétna æir doronad anErinn
prius .i. cendíl dáime rissi robsean Bressi .i. do Breass
mac Elathain sin.

Ruadrofhessa .i. nomen in Dágdha.

Ruamni ass [leg. ais] .i. liass & buidetu.

XV. littera.

Sanct Brigit .i. næm Brigid indsin.

Súil quasi sól aristrithe ata sollsi doduine. Sollsi ab eo quod
est súil.

---

p. 40.

Solas a sóle.

Sobraighit .i. a sobrio.

Subaig a sobrietate.

Seno[d] id est a synodo.

Salond .i. sál-ond. cloch sháil. inde est sáile.

Sanas .i. sain fhiss.

Sroll .i. sollsi. unde apud Scoticos díu sroll. i. dies solis.

San .i. ríi frigrit [refrigerat?]

Ségamlæ .i. lachtmaire. séig din .i. blicht. inde dicitur
imBrethaib nemid messtar bú foraségamlæ .i.
aralachtmaire.

Sméroit .i. smér teine & fuait (foit) fuigell .i. fuigell teine.

Sirem .i. iarsinní shiress o luc do luc in capite et in toto
corpore.

Searr .i. a serra.

Snuad .i. folt.

Secc onní is siccus.

Secnab .i. secundab id est secundus abbas vel secundas abbati.
vel secnab sequens abbatem.

Se ab eo quod est sex. Sea ab eo quod est.

Snad .i. folt. Snuadh.

Spongc id est a spongia.

Sabaltair .i. sepultur. id est a sepultura .i. relicc duinebaith
.i. magh mor anádnactís génti.

Seist .i. nomen do mhedon læi .i. quasi sext a sexta hora.

Spirut ab eo quod est spiritus.

Spiracul ab eo quod est spiraculum.

Screpul quasi scripul. ab eo quod est scripulus
[scripulum].

Snáthad .i. snáthshét. sét snáith. tóll snathaite.

Saim .i. cach córait cid iter dadhuine cid iter di eoch cid
iter dídham cid iter [dí] bu bess.

Simin .i. séim a hinne.

Sceng .i. iumdha. unde est imsceng .i. [both becc] imatimchella
iumdha. inde dicitur ferr imscing ádbai.

Sacart .i. sacerd ab eo quod est sacerdós. no sacart .i.
súithe acca aord.

Sorb .i. locht quasi sord id est a sordido.

Slábhradh .i. slab aríadh slabhar-iadh .i. iadhad
cumang .i. slabar cach cumang. esslabar cach fairsing.

Sámrad .i. sam quasi hebraice sol quasi latine. unde dicitur
Samson sol eorum. samrad din .i. riad rithes grain. isand
is mou doaitne asollsi & ahairde.

Salt ab eo quod est saltus .i. léimm.

---

p. 41.

Sean .i. senex.

Seindser .i. senex & fer.

Salcuait .i. salchóit .i. cóit caill isin combrecc. salcuait din
.i. caill mor dishailig bí and.

Sádb .i. soádb. soádba.

Sine id est quasi sine [sníge?]

Serb .i. ingen Scath druad do Connachtaib. isí rosháid feda
Atha Luan .i. Brón & Dub (&) dur & díbeoil [leg. & Dúrdibeóil]
intan rodáile na teora dála for Cormac Conlongas
mac Conchobair oc Áth Luain.

Sin .i. cach cruind unde sín maic Máin .i. epistil boi ima
brágait fri forgeall fírinde .i. intan ba fír atberead ba
fairsi[n]g dia bragait. intan ba gó ba cumac.

Ség .i. oss allaidh. inde dicitur séghuinech .i. fer ghonas
ségu .i. ossa alltai indsin.

Serrach .i. serr cach nuallach & cach nogla. inde dicitur
serrech leam .i. ogla leam. Serrech din .i. ser–ech. iar
serid a mathar bís oc geilt.

Scuit .i. aScota. ingen Foraind ríg Egipte.

Sáth .i. biad. inde dicitur saithech.

Sanb .i. mac Augaine. inde dicitur Mag Sainb.

Seng .i. cach ségda isinDuil fheda máir.

Sén .i. lín angabar eoin. inde dicitur senbretha &
senairecht.

XVI. littera.

(p. 10a)

Triath .i. rig .i. iarsinni tremethi . . . . .

[Ti .i. brat] .i. breo ar fuit.

Tort .i. bairgen .i. nomen de [sono factum est.] inde dicitur
tortine .i. bairgen[én]i.

Toisc .i. voluntas hominis .i. inní islaind laduine. unde atber
toisc dam.

Triath din trede fordingair. triath rig .i. tír shídaigther.
triath muir .i. tir uathathar. triath torcc .i. tír soodathar.
deligther tra ina remennu. triath din [rí] .i. tréith a
reimm. triath muir .i. trethan a reimm. [triath torc .i. tréthe
a reimm].

Tinne .i. iubar bais .i. tindiged .i. cach ninde. tinde tra
.i. tend eo. eo theinness .i. sheinmess .i. teinm & canam
cach cride atachi.

Tech ab eo quod est tectum.

Toreicc .i. reicc thó. aisnes dognither hi toi (.i. . . . ais).

Torc quasi porc .i. cendfhochrus.

Tarb quasi t[a]urb i. e. a tauro.

---

p. 42.

Tethra .i. rí Fomóire. inde dicitur isin Imacallaim .i. iter
triuna Tethrach.

Treab .i. trib ab eo quod est tribus.

Tenlaeg .i. tene lige.

Teirt .i. tertia hora din.

Téd nomen de sono factum.

Temair .i. te múr múr Téa ingine Lúgdach maic hItha. no
grec rotruaillned and téomora i. e. conspicio. témair
din cach loch ba hurgna décsiu iter mhag & tech ut dicitur
temair na duath .i. grianan no tulach. temair intige
.i. grianan.

Teim .i. cach nhdorchai. ut dicitur teimean dorchi no odar.

Tenlam .i. spréd .i. teni láma.

Tailm .i. tellfhuaim .i. tobéim naniall & anuarmanna.

Trogein .i. gein & tróg & [recte .i.] turgabail nagréine & aicsin
aruthin resinnhgréin isinmatain.

Torb quasi turba .i. buiden no numerus.

Tipra quasi topra. tipra din .i. tepersain.

Toth .i. cech banindsce & cech femen. quod est nomen membri
mulieris.

Traæth .i. cach nechtraige & cach neotur.

Tuilm .i. muliebre membrum.

Taurgein .i. rí.

Tuilgein .i. tulighein .i. gein tolin. tolin fhir quasi aicned
conænaiger fri fír nascreptra.

Tuirgin .i. tur gina .i. tenga. aliter tur[gein] quasi gein a
tuir .i. amail bís tuir már ocfulang thige & illamu esti
síc issed atheag indoman cenntarach. assi tra intuir .i.
fírinde rechta aicnid. Ite a hillamu asinturid .i. ile chialla
& ilchonaire imbrethemnais. tuirgin .i. rig amail atberar
inDuil Roscadaig. Nitulaid fri turigen tuiged artuli [tuigedar
tuli(?)] mára muride & araile. Turagein .i. torachtghen
.i. gein doracht .i. doraid aiccned in araill .i. gein infíraicned
ut dicitur [dixit] Fachtna mac Senchada. Furim
gein torachta doreit aicned noll o Ádam conimtheit tria cach
naimsir nadamra codé bratha. berid aicned enbethu da cach
dúil derb desin æn con æ .i. cusin ænhduinhe nhdedinach bess
cobruinde bráthai. Turgen .i. toæraghen .i. gein (næra
.i. gein) geiness & a dí choiss roime. Tobreid din a ture
.i. geinsin dochosmailius brethi .i. canaid fássach fír naicned.
& roscad filed do chosc nabrethe indsin achend badeoid
.i. intestemon canóine. inde dicitur Niní nach cen
brethemnus berair natbi iarlégind leir lerigther nach fricanhoin
caid cumustar nách fri haspuc nuasal nastaigther.
conaid cáid cach ræt cocanóin comuaimm.

Teist .i. a teste.

---

p. 43.

Tuarad .i. tuar cach tirimm & suth sín.

Torc nomen docride. ut dixit Edan ingen Diancécht .i. imfhoindaim
mothuirc .i. imanimluad fil forcride.

Trefhocal; .i. trifoccail bíte and .i. dafoccul domolad dobreith
forcula animdergtha dofairce [intres focul .i. focul imdergtha]
& æir[e].

Taurthait .i. tauracdither .i. arosc friaré docuire urchar uait
dourmaise secip nach ræta docuirither opund anmundæ forácind
& gonta no benta no mar[b]ta de. is dentairechtsin
tra asberar taurthait no turachur.

Tigradus .i. tig auradrus indsin.

Tígba .i. cach dédinach. ise tra is tirad .i. is tig auradrus intí
scarus frisinæn bádeóid.

Tugen quasi togen id est a toga. toga enim est genus vestis
pretiosi. aliter tugen .i. tuige[é]n arisdocroicnib
én fhind & illdathach dogníther in tuigen fhiled conacriss
dobráigtib coilech lachan & diacúrrcib hocriss suas
coambráigit.

Top (.i. bidg) .i. opund. inde est Nisbeir top tigradus is aite
foraciallathar taisic in opund.

Tamhlachta .i. táimhshlechta. támh roshelaidh na dáine isinmuigsin
.i. induinebad mor hitegtís natuatha isnamuigib
mora combitís inænmhaigin beo[s] frihéc fobíth anádnacuil
isnamugibsin onní natberat induinebad armád cacha huaire
dib badmarb inamaighin act níbertís dochellaib arnichumcad
intuath nobíd daranessi anádnacul et inde Tamlachta
nuncupatur.

Tendál .i. tene dhál .i. dál tened. cotenid .i. cusininad infhadaigther
intendál.

Ussarb .i. bás. inde dicitur isin ámra Chonrí .i. rig rodeat
do ussarb an Ulltaib .i. rodeat do Ulltaib abhás Chonri.

Udmat .i. udamnad .i. crand forsincetra condamnaigter amuide
a combolg indsin.

Uidím .i. ainm don roid triasa teit incrand bís forsincléith
intan bíther oca dúnad.

(MS p.  10b)

Ur .i. tréide fordingair .i. úr cetamus .i. talam & ur cech nua
unde dicitur imm úr. Ur .i. cech nolc inde dicitur lan
daorthæ cachnur .i. cachnolc.

Uch ab eo quod est aucha .i. aurgat feda.

Uball quasi aball. aball autem o burg Etaile dianit ainm
Abellanium isas tucad sil naball leo. no uball .i. eoball

---

p. 44.

.i. eo crand & ball de. no uball .i. Eba eil .i. iarsindi roellustar
Eba fair isindimarbus.

Uim .i. uma.

Uinchi etha .i. uaite ethæ.

Ucht nosnæ .i. ucht osmenta .i. smuaineth smuaines .i. scrudan
scrudas infile anaircetal. Inbaile din indit scruta[n] is
do is nomen ucht nossnæ.

. . hosnae & araile F.i.n.it. amen.

---

© 2009 Thesaurus Linguae Hibernicae

Close this window